Tacettin DURMUŞ

“Corona virus ve Buzağı İshalleri” konusunda Kars köylüsü ve yetiştiricileri bilgilendiren Mert Sezer ve Yusuf Umut Batı, buzağı ishallerinin dünyada ve ülkemizde birçok işletmede görülen, özellikle de 0-30 günlük yaştaki buzağılarda yüksek ölüm oranı ile seyreden ve işletmelerde ciddi ekonomik kayba yol açan bir hastalık olduğuna dikkat çektiler.

Bu hastalığın buzağı kaybının yanı sıra genetik kayıp, tedavi giderleri, işgücü artışı, verim kaybı ve gelişme geriliğine de sebep olduğunu belirten uzmanlar, işletmelerde hijyen tedbirlerine gereken önemin verilmesi uyarısında da bulundular.

Kars nüfusunun geçimini öncelikli olarak tarım ve hayvancılıkla idame ettiğini de belirten uzman araştırma görevlisi Mert Sezer ve Yusuf Umut Batı, yaptıkları açıklamada şu ifadeleri kullandılar:

“İşletmelerde hijyen tedbirlerine gereken önemin verilmemesi, doğan buzağıların göbek kordonu bakımının yeterince yapılmaması, bakım ve besleme koşullarının kötü olması, buzağı doğduğu zaman kolostrum (ağız sütü) ‘un yeterince yada hiç verilmemesi, farklı yaş grubundaki hayvanların bir arada barındırılması gibi faktörler hastalıklara yol açan en önemli nedenlerdir. Bunların yanında hastalığın gelişiminde bakteriyel, viral, paraziter etkenler rol oynamaktadır. Bakteriyel patojen ajanlar arasında E.coli, salmonella spp., Cl. perfringens, camphylobacter jejuni, chlamydia spp., viral patojen ajanlar arasında rotavirus, coronavirus, adenovirus, parvovirus, astrovirus, calicivirus, bovin viral diyare, paraziter patojen ajanlar arasında coccidia, cryptosporidium, giardia, neoascaris vitulorum yer almaktadır.

 Buzağı ishallerinde en sık izole edilen patojen ajanlar arasında rotavirus, coronavirus ve E.coli yer almaktadır. Dünyada ve ülkemizde yapılan çalışmalarda coronavirus’un buzağılarda ishaldeki rolünün ortalama yüzde 75 olduğu tespit edilmiştir. Coronavirüs ilk kez 1973 yılında Amerika’da buzağılarda tespit edilmiştir. Coronavirüs 5-30 günlük yaştaki buzağılarda ishale neden olmaktadır. Coronavirüslar kalın bağırsaklara da yerleştikleri için suyun emiliminde azalma ve şiddetli ishale yol açmaktadır. İnkubasyon (kuluçka) süresi 19-24 saat arasında değişiklik göstermektedir. Coronavirüs kaynaklı ishaller oldukça inatçı seyretmekte olup yol açtıkları ölüm oranı yüzde 50’nin üzerindedir. Pasif transfer yetmezliği olan (ilk gün ağız sütü almayan)  buzağılarda vücut direnci zayıf olduğu için ölüm oranları daha da yüksek seyretmektedir. Coronavirus bağırsak villuslarının derinlerine kadar ilerleyerek kübik yapıdaki epitellerin yassı epitellere dönüşmesine yol açar. Bunun yanında bağırsak villuslarında atrofi ve nekroz, kriptlerde hiperplaziye yol açmaktadır. Buna bağlı olarak bağırsaklarda meydana gelen bu hasar sonucunda besinlerin emilimi olmamaktadır. Ayrıca coronavirus solunum sistemini de etkilediği için, görülen bu sindirim sistemi bulguları yanında solunum sistemine ait klinik bulgular (öksürük, solunum güçlüğü vb) bulgularda görülmektedir. Hasta buzağıların yapılan klinik muayenesinde durgunluk, halsizlik, iştahsızlık, ateş sonrasında sıvı kaybına bağlı olarak vücut ısısında düşme, enoftalmus (gözlerde çökme), deri elastikiyetindeki azalma, septisemi (sistemik kan dolaşımında patojen ajanların bulunması), dolaşım ve solunum yetmezliği, metabolik bozukluklar, vücutta sıvı ve asit baz dengesinde bozulma, meydana gelen organ yetmezliğine bağlı ölüm, görülen en önemli bulgular arasındadır. Coronavirusun buzağı yanında kedi köpek, kanatlı hatta insanda da hastalığa yol açtığı bilinmektedir. İnsanlarda hastalığa yol açan corona virus (Covid-19) ile buzağılarda hastalığa yol açan coronavirus birbirinden farklıdır. Şuana kadar buzağılardan insana geçen bir Covid-19 vakası bildirilmemiştir.

Buzağı ishalleri hızlı seyrettiği ve ölüm oranı yüksek olduğu için bir an önce nedeninin belirlenip etkili bir tedavi protokolü uygulanarak kayıpların önüne geçilmesi gerekmektedir. Bu amaçla son zamanlarda etkenlerin daha hızı bir şekilde dışkıdan teşhis edilmesinde immunokromotografik test kitlerinden de yararlanılmaktadır. İmmunokromotografik test kitlerinin duyarlılığı yüksek, kullanımı kolay ve saha şartlarında da kullanılması oldukça basittir. Coronavirus, rotavirus, E. coli K99 için yüzde 86.7-100 oranında spesifiktir. Bu test kitleri ile etken kısa süre içerisinde tespit edilir. Teşhiste kullanılan diğer metotlara göre daha ucuz olduğu için veteriner hekimler tarafından çok tercih edilmektedir. Özellikle viral kaynaklı (özellikle coronavirus) buzağı ishallerinde sıvı tedavisi, antibiyotik uygulamaları, vitamin takviyeleri yapılan tedavi protokolü içerisinde yer almaktadır. İshal inatçı seyrettiği için ve yapılan tedaviye rağmen ölüm oranı yüksek olduğu için ciddi ekonomik kayıplar meydana gelmektedir. Bu nedenle coronavirus ve diğer patojen ajanların buzağılarda yol açtığı ishale karşı koruyucu amaçla aşılama çalışmaları yapılmaktadır. Yapılan çalışmalarda gebeliğin son döneminde (7. Ay)  gebe ineklere E. coli, Rota ve Coronavirus antijenlerini içeren aşıların 21 gün arayla iki sefer yapılması ile kolostrum ve sütte bu patojen ajanlara karşı antikorlar oluşturulmakta ve etkili koruyuculuk sağlanmaktadır. Aşılama ile ilgili yapılan çalışmalarda, aşılama sonrası serum antikor titresinin arttığı, aşılanan analardan doğan buzağıların (doğum sonrası yeterince ağız sütü verilerek) enfeksiyonlara yakalanma olasılığının daha az olduğu, hasta olan buzağılarda ise enfeksiyonun daha hafif seyrettiği ve yapılan tedavi sonuçlarının daha iyi olduğu belirtilmiştir."