Tacettin DURMUŞ

Açılacak olan Kars Şehir Müzesini tarihçilerin düzenlemesi gerektiğini ileri süren şehir tarihçisi Nebahat Oran Arslan, 2018 yılında çıkardıkları ‘Kars Tarihi 1960-1980’ adlı kitabında Kars’ta müzeciliğin tarihini anlattığına dikkat çekti.

Kars’ta yeni bir müzenin açılmasının mutluluk verici olduğunu söyleyen Arslan, bir şehrin tarihi ve kültürel zenginliğini görebilmek ve orayı tanımak için bir müzeye sahip olmasının şart olduğunu da yazısında belirtti.

Kafkas Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilimdalı  Öğretim Üyesi Doç. Dr. Nebahat Oran Arslan, kendisinin de bir şehir tarihçisi olduğunu hatırlattığı yazısında şu ifadeleri kullandı:

Çünkü o şehri başka türlü tanıtamazsınız. Ne kadar zenginliğe sahipse onları müzede görmeniz gerekir. Son yıllarda bu şehirde 1959 yılında başlayan müzecilik çalışmaları çoğaldı. Kafkas Harp Tarihi Müzesi, Peynir Müzesi, bazı köylerde ve kasabalarda yapılan özel müzecikler gibi.

Ancak Şehrin bir tarih hafızasına ihtiyaç vardı. Bunu yapmak için “bir şehir arşivi ve müzesi” olması gerektiğinin hep farkındaydık. Hatta birçok kez dile getirdik. Ancak medyada yirmi gün evvel okuduğum bir yazıda nihayet bir şehir müzesi açılacağını duyunca, yaklaşık 20 yıldır bu şehrin tarihi ile uğraşan, yazan ve araştıran birisi olarak mutluluk duydum. O nedenle müzenin Cumhuriyet Türkiye’sinde Kars’ta nasıl ve kim tarafından kurulduğunu sizinle paylaşmak istedim. Müzenin kurulması ile ilgili çalışanlara kolay gelsin.

 Kars’ta bir müze açılması elbette onun tarihsel geçmişiyle yakından ilgilidir. Kafkasya’dan Anadolu’ya geçen medeniyetlerin izini taşıyan bu şehir binlerce yıldan beri tarihi merkez olma özelliğini kazanmıştır. İpek Yolu üzerinde yer alan antik Anı Ören yerinin ve bölgedeki yoğun arkeolojik yerleşmenin oluşturduğu taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarının korunması ihtiyacını karşılamak üzere müze ilk olarak 1959 yılında valilik bünyesinde “ Müze Müdürlüğü” olarak kurulmuştur.

Daha sonra Halkevi Valilik ve Belediye Başkanlığı’nın ortak çalışması ile müstakil bir binada müze açılmasına karar verilmiştir. Halkevi yönetim kurulu aldığı bir kararla müze kurulması için çalışmalar başlatmıştır. Halkevinin müze kurma çabası, çalışmaları arasında en dikkat çeken faaliyet olmuştur. Vilayette Müze memuru olarak çalışan Öğretmen Hacı Zergeroğlu, müzenin kurulması ile ilgili çalışmalara başlaması için görevlendirilmiştir. Öncelikle Müze binasının yeri tespit edilmiş en uygun yer olarak belediyeden atıl durumda olan ve harap olmaya yüz tutan “Kümbet Cami” amaca uygunluğu nedeniyle istenmiştir.

 Böylece bir çok eksiğine rağmen Kümbet Cami Belediye Başkanı Arif Taşçı tarafından Halkevine tahsis edilmiştir. Halkevi önce burayı onarmış ve daha sonra Hacı Zergeroğlu’nun birkaç yıldan beri topladığı altın paralar, etnografik müzelik eşyalar ve Anı’da bulunan bir miktar arkeolojik eserleri bir araya getirerek müze açılışına hazır hale getirildi. Müzeye gerek etnografik gerekse arkeolojik eserlerin kazandırılmasını sağlayan Hacı Zergeroğlu, elindeki eserleri müzeye getirenlere mali bakımdan çok az bir ücret ödeyerek teşvik bakımından kendi cebinden katkıda bile bulunmuştur. Getirilen eserlerin hepsi demirbaş defterine kaydedilmiştir.

 Kümbet Cami onarılarak müze haline getirilmiş ve 20 Aralık 1064 günü yapılan törenle hizmete açılmıştır. Müzenin oluşturulması konusunda hayli çaba sarf eden Hacı Zergeroğlu bu çalışmalarını Şubat 1965 tarihli Kars Eli Dergisinde, “ Kars Müzesi ve Tarihi Eserler” başlıklı yazısında şöyle dile getirmiştir:

“Kars’ta bulunan tarihi ve turistik eserlerin bir araya getirilebilmesi için 1959 yılında müze deposu oluşturulmuştur. 1964 yılında yeterli sayıda esere ulaşılınca Kars Halkevinin büyük yardımı ile 20 Aralık 1964’te Kars’ın eneksi yapıtı sayılan kümbet camiinde ilk olarak beş vitrinle teşire başlanmıştır. Kısa zamanda umulduğundan daha erken gelişen müze memurluğu, müze müdürlüğüne yükseltilmiştir. Depodaki eserlerden ayrı bugün 25 vitrinle önemli eserlerini halkın hizmetine sunun müze her açıdan Kars’a büyük hizmet vermektedir.”

 Müzenin adı “ Kars Halk Eğitimi ve Halkevi Müzesi” olmuş ve bir görevli memur atanmıştır. Müze birkaç yıl içerisinde daha da zenginleştirilmiş, daha sonra 1978’de Eski Eserler Genel Müdürlüğü tarafından İstasyon Mahallesinde yapılan Modern Müze binasına taşınmıştır. Burada yapılan hazırlıklardan sonra müze 1981 yılında hizmete açılmıştır. Daha fazla Bilgi İçin bakınız: Kars Tarihi 1960-1980, Ankara 2018.