Murat Yaykın'ın Kaleminden "Eski Yeni Fotoğraflarla Kars..."

Yıllar önce Doğu Anadolu gezisi sırasında Bitlis, Van, Ağrı, Kars, Doğu Beyazıt illerine gitmiştim. Bu gezi vesilesiyle Doğu coğrafyasının mükemmel güzelliklerinin yanı sıra kültürel zenginliklerini de görme olanağı yakaladım. Akdamar Adası’ndaki Ermeni Kilisesi, Kars’taki Ani Harabeleri, Doğu Beyazıt’taki İshak Paşa Sarayı, Bitlis’teki Ahlat Kümbetleri en bilinenleri.

915 - 921 yılları arasında yaptırılan Akdamar Kilisesi bilindiği gibi 115 yıl aradan sonra Ermeni Ortodoks cemaatini ağırladı. Yalnız benim gördüğüm yıllarda kilisenin duvarlarını süsleyen taş işçiliği harap vaziyetteydi. Gözleri oyulmuş kabartmalar ilkel hınç kültürünün yansımalarıydı. İçeride mangal yapıldığı taş ocaklardan ve duvarlarındaki islerden belliydi. Ani Harabeleri de pek farklı değildi doğrusu. Yol tabelalarında bile Anı Harabeleri yazıyordu. Yıllarca, örneğin Selçuklu dönemine ait camiler, mezar taşları, Ahlat Kümbetleri ne kadar korunma altına alınıp bakımları yapıldıysa diğer kültürel miraslarımız yok sayıldı. İnsanlarının yok sayıldığı gibi.

Bu geziyi anımsamama iki şey neden oldu. Biri 11 Ekim 2010 tarihli Gökçeada Gazetesi’de yer alan haberle ilgiliydi. Haberde şöyle deniyor; “Geçtiğimiz yıl Gökçeada’yı ziyarete gelen AKPM Sosyalist Grup Başkanı ve insan hakları komisyonu üyesi Andreas Gross’un zehir zemberek Gökçeada raporunun ardından Yunanistan’ın Batı Trakya Türk azınlığın bir asırdır süren sorunlarına el atması takdirle karşılandı.”

Gazetede raporun içeriği hakkında bilgi verilirken sağ alt köşede Batı Trakya’daki onarılmayı bekleyen bir Osmanlı Camisinin fotoğrafı yer alıyor. Haber Gökçeada Gazetesi’ne ait.

Bu arada adada onarılmayı bekleyen kiliseler hakkında bir bilgi yok.

İkinci olay ise bu hafta dergi toplantımızda sevgili Özcan Yurdalan’ın elinde “Eski Yeni Fotoğraflarla Kars” adlı illüstrasyon ve fotoğraflardan oluşan Kars kentinin görsel belleği niteliği de taşıyan bir albümün varlığıydı. Kars Kültür ve Sanat Derneği’nin bir çalışması olarak yayınlanan kitap Kars’ta yaşayan iki fotoğrafçının iki yıllık emeğinin ürünü. Vedat Akçayöz ve Yıldırım Öztürkkan kitapta yer alan gravürlerin son yüzyıla ait olduğunu ve İngiliz savaş muhabirleri ve gözlemcilerinin bölgede dolaşırken yaptıkları çeşitli eskizler ve tanık oldukları olayların illüstrasyonları içerdiğini söylüyor. Ayrıca 1828-1855 ve 1877-1920 yıllarına ait Rus arşivleri de görsel kaynak olarak kullanılmış. İki fotoğrafçının çalışmalarının biçimi; bu gravür ve fotoğrafları esas alarak aynı açılardan şimdiki görüntülerini elde etmek temeline dayanıyor. Kitapta eski ve yeni Kars kentine ait görüntülerin yan yana konması aradan geçen zamanda yaşanan değişimleri görünebilir ve karşılaştırılabilinir kılmış. Kitabın editörlüğünü yapan Özcan Yurdalan; “Anadolu’daki yerleşimler büyük bir değişim içinde; şaşırtıcı hızla hepsi birbirine benzemeye başladı. Şehrin kurulduğu coğrafyada belirgin bir özellik yoksa eğer bu süreç iyice hızlanıyor. Çarşıları birbirine benzediği gibi, sokakları, parkları, binaları ve yaşam tarzları da giderek aynılaşıyor. Kısa bir süre sonra Anadolu’daki yerleşimlerin farklı karakterlerinden, tarih boyunca yaşadıkları değişimin zengin kültürel izlerinden söz etmek iyice zorlaşacak,” diyerek önemli bir soruna değiniyor. Ne yapmalı, nasıl yapmalı? Birazcık izan, akıl, huş, anlayış, seziş, sağgörü, mantık, muhasebe, zeka, dimağ, beyin, anlak, us…. Hepsi aynı anlamda mı? İyi!

Kars’ı ve çevresini eski ve yeniyi yanyana koyarak tanıtan, koleksiyon niteliğindeki bu kitabı, Anadolu Kültür ve Kars Kültür Sanat Derneği’ne yazarak edinebilirsiniz.

Ayrıntılı bilgi için:

Anadolu Kültür - Nesra Gürbüz [email protected]