Karabağ ve Doğu Zangezur; Ekonomik kalkınmanın yeni destek noktası

Bölge turizmin gelişmesinde yeni bir itici güç olacak

Ülkemizin sürdürülebilir kalkınmasının sağlanması, petrol dışı sektörün geliştirilmesi, Karabağ ve Doğu Zengezur'un ıslahı, ekonomik ve sosyal alanlarda reformların sürdürülmesi devlet politikasının öncelikli yönelimleridir. Toprak bütünlüğünü ve egemenliğini tam anlamıyla yeniden tesis eden Azerbaycan'ın son 200 yıllık tarihine Muzaffer Komutan olarak adını yazdıran Başkomutan, eski mültecilerimizin vatan ve toprak hasretine son verdi. Bugün devlet başkanımızın liderliğinde halkımız Karabağ'ı ve Doğu Zengezur'u yeniden canlandırıyor, bu topraklara hayat veriyor.

"Karabağ ve Doğu Zengezur ekonomik kalkınmamızın yeni destek noktası olacaktır." Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 14 Şubat'ta düzenlenen yemin töreninde yaptığı konuşmada bu görüşlerini dile getirdi. Devlet başkanı, bu bölgelerdeki hem tarım, hem yenilenebilir enerji hem de turizm projelerinin petrol dışı sektöre büyük destek sağlayacağını vurguladı.

Karabağ ve Doğu Zengezur'da sosyal altyapı oluşturuluyor, hastaneler, okullar, spor tesisleri yapılıyor, yollar, tüneller, köprüler yapılıyor, demiryolları yapılıyor. Elektrik sektörünün tamamı yeniden inşa edildi, iki uluslararası havalimanı açıldı, üçüncüsü Laçin'de açılacak. Geri döndürülecek alanların ülkenin sosyal, ekonomik ve kültürel yaşamına bağlanması, kamu-özel ortaklığına dayalı ekonomik büyümenin teşvik edilmesi, sürdürülebilir yerleşimin sağlanması gibi hedeflerin hayata geçirilmesi için kurumsal bir temel oluşturulması amaçlanıyor. Gerekli altyapıdan bahsederken yol ve suyun yanı sıra elektrik ve gaz temini de ön plandadır. Kurtarılmış bölgelerde elektriğin sağlanmasıyla ilgili olarak yapılan çalışmaların düzeyi gerçekten etkileyici.

Genel olarak bakıldığında, serbest bırakılan topraklarımız büyük bir üretim ve tarım potansiyeline sahiptir. Bu bakımdan restorasyon çalışmalarının ardından Karabağ ve Doğu Zengezur ekonomik bölgeleri Azerbaycan'ın ekonomik kalkınmasına özel katkı sağlayacak ve kalkınmanın yeni lokomotifi haline gelecektir. Restorasyon sürecinin ardından bölgelerimizde üretimin oluşması Karabağ ve Doğu Zengezur'un Azerbaycan ekonomisindeki payının yüzde 8'e çıkmasına yol açacaktır.

Karabağ ve Doğu Zengezur ekonomik bölgelerinin verimli toprakları, zengin doğası, su kaynakları da dahil olmak üzere çeşitli tarım alanlarının gelişmesine olanak sağlayarak verimliliği artıracaktır. Kurtarılmış bölgeler, ekonomik potansiyellerinin yanı sıra, başta buğday ve tahıl üretimi olmak üzere tarım sektöründe de özel bir paya sahip. Fuzuli, Ağdam ve diğer bölgelerde tahıl üretimini daha verimli bir şekilde organize etmek mümkündür.

Ön değerlendirmeler, restorasyon ve imar süreci sonrasındaki aşamada önemli bir kısmı buğday ve tahıl olmak üzere bu alanlarda 1 milyar manat değerinde tarım ürünü yetiştirilmesinin mümkün olacağını gösteriyor. Bu alanlarda geleneksel alanlarda yeni çiftliklerin oluşturulmasına başlandı. Bunlardan biri de tarım parklarının kurulmasıdır. Bu amaçla yabancı şirketlerin bölgeye yatırım yapması için koşullar yaratılıyor. Türk ve Azeri şirketlerinin ortak girişimi olan "Dost Agropark" adlı "akıllı tarım" kompleksinin Zengilan ilçesinde açılması da buna işaret ediyor. Türkiye ve Azerbaycan Cumhurbaşkanları tarafından ortaklaşa açılan bu tarım parkı ağırlıklı olarak hayvancılık ve tarıma yönelik olacak.

Kurtarılmış bölgeler yenilenebilir enerji kaynakları açısından da zengindir ve bu bölgelerin elverişli coğrafi konumu bu potansiyelin yeterince kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Ön tahminlere göre kurtarılan bölgelerde 7.200 MW'ın üzerinde güneş enerjisi ve 2.000 MW'a kadar rüzgar enerjisi potansiyeli bulunuyor. Fuzuli, Cebrail, Zengilan bölgeleri güneş enerjisi potansiyeli açısından zengin olup, ağırlıklı olarak dağlık bölgeler olan Laçin ve Kelbecer bölgeleri ise rüzgar enerjisi açısından zengindir. Cebrayil bölgesindeki 240 MW'lık güneş enerjisi projesine ilişkin Uygulama Anlaşması halihazırda imzalandı. 400 MW'lık rüzgâr santralinin inşaat projesinin Laçin ve Kelbecer bölgelerinde hayata geçirilmesi planlanıyor. Ayrıca Cumhurbaşkanı tarafından işgalden kurtarılan bölgeler de "yeşil enerji" bölgeleri ilan edildi.

Bu kapsamda Enerji Bakanlığı ile Japon TEPSCO firması arasında 6 Mayıs 2021 tarihinde imzalanan anlaşma çerçevesinde "Yeşil Enerji Bölgesi" Konsepti geliştirildi. Zengezur koridoru, diğer altyapı projeleriyle birlikte enerji türlerinin ihracatında da önemli rol oynayacak. Gelecekte bu koridor üzerinden Türkiye ve Avrupa'ya enerji ihracatı yapılması planlanıyor. Böylece "Cebrayıl" enerji merkezinin oluşturulması, elektrik enerjisinin Zengezur koridorundan Nahçıvan MR'a geçerek Türkiye ve Avrupa pazarına ihracı, Azerbaycan'ın ekonomik ve jeopolitik rolünü daha da artıracak, ekonomik kalkınmaya katkı sağlayacaktır.

Kurtarılmış Karabağ ve Doğu Zengezur bölgesi turizm potansiyeli açısından oldukça zengindir. Allah bu yerlerden hiçbir şeyi esirgemedi. Tüm güzellikleri bünyesinde barındıran alanlar, hem doğal kaynaklar hem de sanayi merkezlerinin gelişmesi açısından ülke ekonomisinde önemli rol oynayacak.

Devletin yürüttüğü reformlar ve büyük ölçekli projeler sonucunda Karabağ, yakın gelecekte sadece Güney Kafkasya'da değil, tüm dünyada turizm olanaklarıyla tanınacak. Kurtarılan bölgelerde çalışmalar hızla devam ediyor. Bu yerlerdeki mevcut şartlara göre farklı turizm türlerinin geliştirilmesi mümkündür. Oluşturulacak turizm üsleri yerel halkın yaşam tarzına da olumlu etki yapacaktır. Çünkü bölgeye gelen turistler otel ve sanatoryumların yanı sıra özel evlerde de konaklayacaklar.

Karabağ'ın turizm potansiyeli çok zengindir, ekoturizmin, dağ turizminin, kış turizminin, av turizminin, sağlık turizminin gelişmesi için tüm fırsatlar mevcuttur.

Bölgenin coğrafi konumu da Karabağ ve Doğu Zengezur bölgesinde daha modern, çağdaş tarzda turizm üsleri oluşturmaya oldukça elverişlidir.

Azerbaycan'ın bu kadim bölgesinin kendine has flora ve faunası, mutfağı, tarihi, kültürel ve dini eserleri, antik kaleleri, köprüleri, ormanları, su kaynakları vb. vardır. turistik yerleri ile turistlerin ilgisini çekecek. Doğal kaynaklar açısından zengin olan Karabağ'da çeşitli ekstrem turizm türleri, tarım turizmi ve yeşil turizm düzenlenebilmektedir. Bütün bunlar turizmin gelişmesi için geniş umutlar yaratıyor. Kelbecer bölgesi kış turizmi için ideal bir yerdir. İşgalden kurtarılan topraklarımızda turizm altyapısının karşılıklı bağlantı şeklinde kurulması önemlidir. Şuşa, Azerbaycan turizminin simge şehirlerinden biri olacak. Azerbaycan kültürünün incisi Şuşa'nın tarihi eserleri ve eşsiz mimarisi, yeni turizm rotalarının oluşmasına olanak sağlayacak.

Özellikle Kelbecer ve Laçin bölgeleri ekoturizmi ve farklı turizm türlerini geliştirebilecek yüksek dağlık arazilere sahiptir. Karabağ bölgesi özellikle maden suları açısından zengindir. Aşağı İstisu, Kotursu, İligsu, Şirlan, Turşsu ve birçok maden suyu kaynağı bulunmaktadır. Çok çeşitli rekreasyon olanaklarına sahip olan Lachinda Ilığsu şifalı maden suyu, 21 bin hektarı aşkın alana sahip, flora ve fauna açısından zengin Laçin rezervi, bu alanların turizm olanaklarını genişletecektir. İşgalden önce bile Kelbecer'in İstisu yerleşim yerinde genel öneme sahip 2 büyük sanatoryum faaliyet gösteriyordu.

Burada İstisu maden suları ile hastalıkları tedavi etmek mümkündü. Hatta orada bir tatil yeri ve maden suyu tesisi bile inşa edildi. Büyük çaplı inşaat çalışmaları sonucunda söz konusu sanayi işletmeleri ve çok sayıda dinlenme alanı restore edilecek. Uzmanlara göre Kelbecer'in arazisi dünyanın en muhteşem teleferiklerinin inşasına ve en ilgi çekici turizm hizmetlerinin kurulmasına olanak sağlıyor. Bu anlamda gelecekte Kafkasya'nın en büyük turizm merkezini oluşturmak mümkün. Bölge maden suları açısından zengin olduğundan ülkemizde medikal turizmin düzenlenmesinde önemli rol oynayacaktır.

Karabağ'da turizmin gelişmesi için geniş fırsatlar var. Karabağ'ın turizm potansiyeli çok zengindir, ekoturizm, dağ turizmi, kış turizmi, av turizmi, sağlık turizmi gibi birçok turizm türünün gelişmesi için tüm fırsatlar mevcuttur. Turizmin kalkınma stratejisi ve işgalden kurtarılan bölgeler kavramı Devlet Turizm Ajansı tarafından geliştirildi. Bu fırsatların gerçeğe dönüşmesinin asıl görevi, yaklaşık 30 yılda düşmanın harap ettiği toprakları yeniden inşa etmektir. Kurtarılan bölgelerin güvenliğinin sağlanması ve ana otoyolların yapılmasının ardından Karabağ'a yerli ve yabancı turist akını bekleniyor. Önümüzdeki yıllarda Karabağ bölgesi Azerbaycan turizminde ilk sıralarda yer almasıyla öne çıkacak. Bu anlamda bölgede turizmin gelişmesine yönelik önemli adımlardan biri de yol altyapısının yenilenmesi ve çağın gereklerine uygun olarak inşa edilmesidir. Bu amaçla Karabağ'ın hava kapısı olarak adlandırılan Fuzuli'de ilk uluslararası havalimanı inşa edilerek kullanıma açıldı. Zengilan ve Laçin uluslararası havalimanları da turizmin gelişmesi yönünde büyük önem taşıyor.

Aynı zamanda "Kafkasya Arnavutluk turizm rotası" Karabağ'ın tarihini çarpıtan Ermeni yalanlarının ortaya çıkarılmasında da önemli rol oynayacaktır. Rota, Kafkasya Arnavutluk'unu inceleyen bilim adamlarının tavsiye ve önerileri doğrultusunda hazırlanıyor. Arnavut kültürünün rotası Azerbaycan'ın 3 ana koridorunu kapsıyor: Bakü-Şeki-Zagatala, Gence-Kazak ve Karabağ. Karabağ ve Doğu Zengezur'da Arnavut kültürünün izleri daha çok var. Burada Kafkas Arnavutluk'unun zengin bir mirası var. Tapınakları, kiliseleri, gelenekleri vs. var. içerir. Kadim Arnavut kültürünün izinde oluşturulacak turizm rotasının, Karabağ'ın yanı sıra ülkemizin zengin ve tarihi turizm potansiyelinin tanıtılması yönünde özel önem taşıyacağını da belirtmek gerekir.

Karabağ'ın mevcut turizm potansiyelinin tanıtılması amacıyla gerekli turizm altyapısının oluşturulması yönünde yoğun çalışmalar sürdürülmektedir. Turizmin tanıtım tarafının yanı sıra ekonomik tarafının da olduğunun altı çizilmelidir. Turistler Karabağ'ımızda rahatlayacak, doğanın güzelliğinin, kültürel-tarihi anıtlarımızın ve yaratılan elverişli ortamın tadını çıkaracak ve Ağdam gibi topraklarımızda işgalin sonuçlarını göstermek için sergilenecek bazı binalarla tanışacak. Cebrayıl, Fuzuli ve Karabağ'ın Ermeni barbarlar tarafından nasıl bir duruma düşürüldüğünü görecekler ve gerçek sahipleri tarafından nasıl ıslah edildiğine şahit olacaklar.

Genel olarak Karabağ ve Doğu Zengezur'da turizmin geliştirilmesine yönelik kapsamlı planlar var. Yerli ve yabancı turistler dikkate alındığında Karabağ'a önümüzdeki 4 yılda 1 milyon kişinin gelmesi bekleniyor.

Cavid Şahverdiyev

Azerbaycan Demokratik Reformların Geliştirilmesi Merkezi Kamu Birliği