Çiğdem TOKER

7 Ekim 2008'de Aktütün'de 15, 30 Nisan 2010'da Sarıyayla'da PKK terörüne 4 şehit verdik. 'Yüksek Güvenlikli Karakollar neden hala bitmedi? Sorunun yanıtı acıtıcı; arazi, ulaşım, altyapı, korku, tipik bürokrasi...

Tunceli Sarıyayla Jandarma Karakolu'na düzenlenen baskınla verdiğimiz yeni şehitler, 'Hani Aktütün saldırısından sonra Yüksek Güvenlikli Karakollar yapılacaktı, bugüne kadar neden biri bile bitirilemedi?' haklı sorusuna yol açtı.

Şehit fotoğraflarından kalbimize işleyen hüzünlü bakışlar, yaygınlaşan toplumsal öfke; ama genel öfke ne kadar büyük olursa olsun, hep 'düştüğü yeri yakan' ateşin acısı, gazetecilik adına bu soruların yanıtını bulmayı zorunlu kılıyor. Hem de uzun zamandır...

Cevaplara ulaşmanın önündeki en büyük engel ise işin muhataplarının, konunun 'hassaslığı'nı gerekçe göstererek ketum davranması... Ne var ki, 'durduğumuz yer', gencecik evlatlarımızın 'derme çatma karakollarda sırasını beklemesinin', çok anlaşılır sebepleri olan 'yüksek hassasiyet'ten daha az önemli olamayacağını düşündürüyor.
Bu dosyada kimse, adını vererek konuşmadı. Ancak Yüksek Güvenlikli Karakollar'a dair yaşanan sürece, karşılaşılan güçlüklere ve en güncel verilere, 'kaynağı'ndan ulaştık.

Önce projenin bir özeti:

- Ekim 2008: Aktütün saldırısının hemen ardından, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, yüksek güvenlikli karakollar yapması için TOKİ'ye talimat verdi. Konu, Terörle Mücadele Yüksek Kurulu'nda tartışıldı.

- Kasım 2008: TOKİ, Milli Savunma Bakanlığı ve Jandarma Genel Komutanlığı arasında iki ayrı protokol imzalandı. Sıcak temas riski en yüksek noktalar seçilerek 162 karakol yapımına karar verildi. Üç kurum, karakolların projesi üzerine çalışmaya başladı. Bir Koordinasyon Heyeti kuruldu.

- Nisan 2009: TOKİ, davet yöntemiyle ihalelere başladı. TSK'nın isteği doğrultusunda geliştirilen ilk örnek maket, IDEF'09 Savunma Sanayi Fuarı'nda sergilendi. Güvenlik donanımını, teröristlerin başarı ihtimalini sıfıra indirecek biçimde ASELSAN'ın gerçekleştireceği H tipi karakollara, 'İleri Teknoloji Karakol Sistemi (High Technology Border Patrol Security System) adı verildi.

DURUM VE İLK TESLİM

- Ek protokollerle il sayısı 18'e; karakol sayısı 162'den, 175'e yükseldi. 6 karakol için de ek protokol yapılacak. Toplam sayı 181'e ulaşacak.

- Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak, Tunceli, Van, Hakkari, Ağrı, Batman, Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Kars, Hatay, Iğdır.

- Karakollar 16 ilde Jandarma; 5 ilde de MSB tarafından yaptırılıyor. Van, Hakkari ve Iğdır'da ise hem Jandarma hem de MSB karakol yaptırıyor.

- Karakol ihaleleri 'davet' yöntemiyle gerçekleşti. Projeler, halen 20 müteahhidin üzerinde. Davetteki temel kriter TOKİ'nin 'Müteahhit Not Defteri'nde; iş bitirme açısından 100 üzerinden en az 80 puan alanlar oldu.

- 175 karakolun 126'sının yapımı sürüyor. 17'si ihale; 32'si ise hazırlık aşamasında.

- Başlangıçta 350 milyon lira olarak planlanan toplam maliyet, şu anda 525.5 milyon liraya ulaştı.

- İlk teslim, temmuz ayında, Hatay'da MSB'nın yaptırdığı 17 karakol ile olacak.

1.5 YILDIR NİYE BİTMEDİ?

Yüksek Güvenlikli Karakollar için imzalanan protokollerin üzerinden tam 1.5 yıl geçti. Bu süre içinde neden istenen mesafe alınamadı? Bu dosya için yaptığımız görüşmelerden ortaya çıktı ki, sorunun yanıtı, tek cümleyle verilemeyecek kadar karmaşık ve zorlu koşullardan oluşan bir süreçmiş.

İşte yetkililerin anlattıkları:

1. ARAZİ SORUNU: En önemli sorun arsa. Yüksek güvenlikli karakol ihtiyacı olan her noktada, devletin arazisi yok. Dağlık coğrafya, ikinci zorluk. Bu zorlu coğrafyada güçlükle bulunabilen bir arazi eğer şahsa aitse, öbür sorun başlıyor. Arazisini karakol yapımı için devlete vermek istemeyen malsahipleri çıkıyor. Bu durumda seçilen yol, kamulaştırma. Kamulaştırma yapıldığında ise malsahibi dava açarak, inşaata engel olabiliyor. Seçilen nokta iptal ediliyor. Takvim sıfırlanıyor. Arazi başlığı altındaki diğer önemli sorun ise, seçilen noktanın mayınlı çıkması. O zaman yer değişikliğine gidilmesi gerekiyor.

2. ULAŞIM VE DİĞER ALTYAPI SORUNLARI: Araziyi bulunca iş bitmiyor; asıl o zaman başlıyor. Asfalt yolu, telefonu, elektriği, suyu, kanalizasyonu olan bir karakol için; sayısız kurumla, sayısız yazışma yapmak gerekiyor. Bir karakol için bazen 20 km yol açmak gerekiyor. Yolun asfalt olması; mayın döşenememesi ve diğer altyapı kablo ve borularının geçirilmesi açısından yaşamsal önemde. Bazı noktalarda ise 30-40 km.'den elektrik getirilmesi gerekiyor. Bu işlemler, süreci uzatıyor.

3. KORKAN MÜTEAHHİTLER: TOKİ'nin davet gönderdiği müteahhitlerin bir bölümü 'bölgede iş yapamayacaklarını söyleyerek' aflarını istiyor. Daveti önce kabul eden müteahhitlerin bir kısmının ise bölgeye gittikten sonra, tehdit ve haraç talepleriyle karşılaşınca 'Kusura bakmayın' dediği durumlar olmuş.

4. SAKINCALI MÜTEAHHİTLER: Bazen de işi yapması istenen bir müteahhidi MSB ve Jandarma, sakıncalı bularak işin alınmasını istiyor. Bu başlık altında yaşanan bir realite ise ürkütücü: Bazı müteahhitlerin işi aldıktan sonra devrettiği taşeroranların terör örgütüyle bağlantılı olduğu saptanmış.

5. TİPİK BÜROKRASİ: Sorunsuz biçimde bulunan, imar planı hazırlanan bazı arsalar, pafta ve harita sorunları dolayısıyla valiliklerce geri gönderiliyor.

6. YENİLİKLER İŞLENİYOR: Teröristlerin 'sıfır başarı şansı' için mükemmeliyetçi davranılıyor. Dünyadaki sınır karakolları teknolojisinde ortaya çıkan bir yeniliğin, devam eden bir projeye işlenmesi isteniyor. Bu durum da takvimi uzatıyor.

Ortaya çıkan bu zorlu tabloya rağmen, görüştüğümüz yetkililer, projenin her koşulda tamamlanacağının altını çiziyor. Ancak bu taahhüt, geniş zamanlı olarak Türkiye'yi yöneten kadrolardan hesap sormaya engel olmamalı: Neden bu kadar geç kaldınız?

YÜKSEK GÜVENLİKLİ KARAKOL PROJELERİNDE SON DURUM

A JANDARMA GENEL KOMUTANLIĞI PROTOKOLÜ KARAKOLLARI

1 AĞRI 3 karakol (yapılıyor)
2 BATMAN 6 karakol (yapılıyor)
3 BİNGÖL 18 karakol (yapılıyor)
4 DİYARBAKIR 1 karakol (yapılıyor)
5 ELAZIĞ 4 karakol (3'ü yapım, 1'i hazırlık aşamasında)
6 ERZİNCAN 4 karakol (2'si yapım, 2'si hazırlık aşamasında)
7 ERZURUM 2 karakol (yapılıyor)
8 HAKKARİ 22 karakol (8'i yapım, 6'sı ihale, 8'i hazırlık aşamasında)
9 KARS 2 karakol (yapılıyor)
10 MARDİN 8 karakol (yapılıyor)
11 MUŞ 1 karakol (yapılıyor)
12 SİİRT 4 karakol (yapılıyor)
13 ŞANLIURFA 6 karakol (yapılıyor)
14 ŞIRNAK 23 karakol (14'ü yapılıyor, 2'si ihale, 7'si hazırlık aşamasında)
15 TUNCELİ 10 karakol (6'sı yapılıyor, 3'ü ihale, 2'si hazırlık aşamasında)
16 VAN 4 karakol (yapılıyor)

B MSB PROTOKOLÜ KARAKOLLARI

1 HATAY 17 karakol (18 karakol ihalesi yapıldı ancak MSB talebiyle Akbaba iptal)
2 IĞDIR 6 karakol (3'ü yapılıyor, 3'ü hazırlık aşamasında))
3 VAN 19 karakol (18'i yapılıyor, 1'i hazırlık aşamasında)
4 HAKKARİ 11 karakol (6'sı ihale, 5'i hazırlık aşamasında)
5 AĞRI 4 karakol (hazırlık aşamasında)
KARAKOL: 175
MALİYET: 525.5 MİLYON TL