Tacettin DURMUŞ 

Kafkas Üniversitesi Kafkasya ve Orta Asya Araştırma Merkezi Müdürü, Fen Edebiyat Fakültesi Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Hacali Necefoğlu, Azerbaycan Kars Başkonsolosluğu tarafından ´Kanlı Yanvar´ olarak tarihe gecen katliamda şehit edilen Azerbaycan Türklerini anmak için düzenlenen programında konuştu.

Necefoğlu konuşmasında; 29 yıl önce Azerbaycan’da yaşanan 20 Ocak Katliamı’nın Türkiye’deki ve Kars’taki gazete haberlerindeki yansımalarını anlattı.

O günlerde Türkiye’de çıkan gazete manşetlerini ve sayfalarını katılımcılara gösteren ve o yıllarda Azerbaycan’ın içinde bulunduğu durumun içler acısı olduğunu hatırlatan Necefoğlu: “Bakü caddelerinde kanlar sel gibi akarken “Uygar Batı” Gorbaçovu’u destekliyordu. Bir çok devlet “Sovyetlerin iç işlerine karışmıyoruz” derken, Azerbaycan halkının faciasına tepki yine de Türkiye’deki canı bir, kanı bir kardeşlerinden gelmişti. O acılı günlerde dünyadan tecrit olunduğumuz için bunlardan haberimiz yoktu. On ay sonra Erzurum’a geldiğimde Hasan Sağındık’ın ifasında “Ağla, Karanfil” şarkısını dinlerken Türk’ün Türk’ten başka dostu olmadığını iyice anladım.”dedi.

1990 yılının o heyecanlı günlerinde Ankara ve İstanbul’da olduğu gibi Kars ve ilçelerinde de halkın caddelere çıkarak Azerbaycan’daki bacı ve kardeşlerine yapılan zulmü lanetlediklerini duyduğunu söyleyen Prfof.Dr.Hacali Nevefoğlu:”O müthiş günlerden yıllar sonrası 20 Ocak Katliamı’nın Türkiye’deki yansımalarını araştırırken ulaşabildiğim ilk kaynak Milliyet gazetesinin on-line arşivi oldu. Buradan derlediğim bazı bilgileri sizlerle paylaşırken, 29 yıl önce Kars ve ilçelerinde yapılan gösterilerin iştirakçi ve tanıkları olan sevgili hem şehirlilerimden o günlere ait bilgi ve belgeleri bizlerle paylaşmalarını dilerim.”dedi.

İŞ O DÖNEMDEKİ TÜRKİYE’DEKİ GAZETE MANŞETLERİ

Prof. Dr. Hacali Necefoğlu konuşmasında ayrıca 29 yıl önce Azerbaycan’ın şimdiki Başkenti Bakü’de yaşanan katliamın ardından Türkiye’nin birçok kentinde yaşanan katliamı protesto gösterilerinin gazetelerdeki yansımalarını anlattı.

Necefoğlu, Kars’ın Iğdır ve Aralık ilçelerinde Azeri yurttaşların, Sovyet Azerbaycan’ındaki olayları kınamak için düzenlemek istediği gösterilere yetkili makamlarca izin verilmedi. Bunun üzerine, Aralık ilçesinde 500 kadar Azeri yurttaş, kısa ve izinsiz yürüyüş yaparak dağıldığını o dönem gazetede çıkan bir haber olduğunu anlattı.

HALK TOPLANIYOR

Alınan bilgilere gör, protesto gösterilerine katılmak için Kars, Aralık, Tuzluca, Kağızman, Taşlıçay’dan çok sayıda vatandaş, Iğdır’da toplanmaya başladı. Bu arada öncü bir heyet, gösteri içni izin almak üzere Kars’a gitti. Kars Valisi’nin izin vermemesi halinde gösteri bu kez izinsiz olarak düzenlenecek. Azeriler, gösterilerin Iğdır’dan başlayarak, yürüyüş halinde Nahçıvan sınır bölgesinde sona ereceğini açıkladılar.

SINIRDA GERGİN HAVA Turhan DURDAĞ Aralık (MİL-HA)

Azerbaycan’daki gelişmelerden sonra Kars ve ilçelerinde gergin hava sürüyor. Aralık, Iğdır, Tuzluca, Taşlıçay ve Eleşkirt’te “Biz Azeri Türkü’yüz” diye slogan atan gruplara sık sık raslanıyor. Kars Valisi Hasan Pakir, her türlü önlemler alındığını ve olay çıkmasına izin verilmeyeceğini söyledi. Bu arada, Kars’taki yakınları ile konuşan Azerilerin kanlı çatışmaların sürdüğünü belirterek, “Sovyet askerlerinin arasındaki Ermeniler her tarafı ateşe veriyorlar. 2 bine yakın ölü var” dedikleri öne sürülüyor.

“ÜZÜCÜ OLAYLAR ÇIKABİLİR”

Kars ve ilçelerinde bulunan Azeriler, son olaylara karşı büyük tepki gösteriyorlar. Yöredeki gerginliği dikkate alan Aralık Kaymakamı Cavirt Erdoğan, “Üzüc-ü olaylar çıkabilir. Gerekli önlemler alıyoruz” diye konuştu. Diğer ilçelerde de güvenlik önlemleri gözden geçiriliyor. Olayları protesto etmek amacıyla yürüyüş yapılmasına Kars Valisi Pakir izin vermedi. Iğdır, Aralık ve Melekli belediye başkanları, yürüyüş için bu gün tekrar girişimde bulunacaklarını söylediler. Aralık Belediye Başkanı Yıldırım Turan, dün vatandaşlarla bir toplantı yaptı. Toplantıda, Azerbaycan’da Türklere karşı girişilen baskıla kınandı. Şiirlerin okunduğu, türkülerin söylendiği toplantıda, Türkiye’nin Azerbaycan’daki Türklere yardım etmesi istendi. Belediye Başkanı Turan, “Gerginlik artıyor. Vatandaşları yatıştırmak, eylemlere engel olmak için çaba harcıyoruz” diye konuştu.

Kars ve ilçelerinde oturan vatandaşlar, sık sık BAkü’deki yakınlarını telefonla arayıp, olaylar hakkında bilgi alıyorlar.

Azerbaycan halk şairlerinden Abbas Abdullah’ın da Aralık’tan kendisini arayan yakınlarına, “Ermeniler, kadın, çocuk, yaşlı ayrımı yapmadan her tarafta kan akıtıyorlar. Felaketi yaşıyoruz. Ancak sonuna kadar direneceğiz” dediği belirtildi.

TAŞNAKLAR SALDIRDI 23 Ocak 1990, Milliyet:

SINIRDA KINAMA MİTİNGİ

Sovyetler Birliği’nin Azerbaycan’da gerçekleştirdiği katliam dün Kars’ın Aralık ve Iğdır ilçelerinde düzenlenen mitinglerle protesto edildi. Aralık’ta 2 bin, Iğdırda da 3 bine yakın gösterici, Sovyet hükümetinin Azerbaycan’daki tutumunu kınadı.

Aralık Belediye Başkanı Yıldırım Turan’ın önderlik ettiği miting, belediye binası önünden başladı. Aralık, Tuzluca, Iğdır Pancar Ekicileri Kooperatifi Yönetim Kurulu Başkanı Turgut Gödekli de, vatandaşlardan Azerbaycan’da yaşayanlar için sonuna kadar destek istedi.

Kars’ın Iğdır ilçesinde öğrencilerin başlattığı protesto yürüyüşüne çok sayıda vatandaşlar da katıldı.

Belediye binası önünde toplanan yaklaşık 3 bin kişi, İstklal Marşı eşliğinde bir dakikalık saygı duruşunda bulundu.

MECLİS’TE GÖZYAŞI 24 Ocak 1990, Milliyet:

Azerbaycan’daki gelişmeler dün TBMM’de gündem dışı yapılan konuşmalarla kınandı. Kızılordu’nun bir an önce Azerbaycan’dan çıkması istendi. Dışişleri Bakanı Mesut Yılmaz, “Gelşmelerin önümüze koyduğu sınav, duygularla değil, serinkanlılıkla aşılması gereken sınavdır” dedi.

Gelişmeler Başbakan Yıldırım Akbulut, Dışişleri Bakanı Mesut Yılmaz ve Genelkurmay Başkanı Necip Torumtay’ın bir araya geldiği zirvede de ele alındı.

ANAP Kars Milletvekili Sabri Aras, Batı basınında Ermenilerin haklı gösterildiği yayınlara dikkati çekerek başladığı konuşmasında “Bu da katliamın kimlerin planladığını ortaya koymaktadır. Zulmeden Ermeniler haklı gösteriliyor” dedi. Konuşmasını zaman zaman ağlayarak yapan Aras, Türkiye’nin Sovyetler Birliği’nin içişlerine karışmaya niyetli olmadığını, ancak haklı olanın yanında yer aldığını ifade etti. Aras, Azerbaycan olaylarının Gorbaçov’un alnındaki lekeyi büyüteceğini bildirdi.

DYP Antalya Milletvekili İbrahim Demir de Sovyetler Birliği’nin artık hasta adsam olduğunu, olaylara karşı tavrının yanlış olduğunu söyledi.

Demir şöyle konuştu: “Türkiye bu konuda kararsız, çekingen ve belirsiz bir tutum izlemektedir. Türkiye tarihin çok tehlikeli bir döneminde ciddi imtihanla karşı karşıyadır.”

Kars Bağımsız Milletvekili Mahmut Alınak, Sovyetler Birliği’niin tavrını onaylamanın mümkün olmadığını bildirdi, Kızılordu’nun Azerbaycan’ı derhal terk etmesini istedi.

Dışişleri Bakanı Mesut Yılmaz da şunları söyledi: “Gelişmelerin kaynağında Ermenistan’ın Azerbaycan’a yönelik toprak talepleri ve bunları sağlamaya yönelik baskı ve tahrikler ile şiddet hareketleri olduğunu her kes çok iyi bilmektedir… Gelişmelerin önümüze koyduğu sınav, niteliği itibariyle duygularla değil, serinkanlılık ve ileri görüşlülükle aşılabilecek sınavdır…”

Başbakan Yıldırım Akbulut, dün ANAP TBMM grubu toplantısında yaptığı konuşmada Azerbaycan ile ilgili üzüntü ve endişelerini dile getirdi. Akbulut şöyle konuştu: “Azerbaycan’da yaşayanlar vatandaşlarımızın yakınlarıdırlar ve bizimle hissi ve kültürel bağları vardır. Elbette bu açıdan ilgileniyor ve sorunun kansız ve barışçıl biçimde halledilmesini istiyoruz. Bu yolda politikamızı üretiyor ve olayları dikkatle izliyoruz. Tüm ülkelerin Azerbaycan’daki katliama son verilmesi hususunda katkılarının olması lazım geldiği inancını taşıyorum.”

DOĞU’DA 3 MİTİNG

Kızılordu’nun Bakü’ye girerek çok sayıda insan öldürmesini protesto amacıyla Iğdır, Aralık ve Kars’ta mitingler düzenleneceği, mitinglere çevre belediye başkanlarının da davet edildiği bildirildi. Mil-Ha muhabirleri Turan Durdağ ve Kenan Biliz’in haberlerine göre, Azerbaycan’ın başta başkent Bakü olmak üzere, Kızılordu tarafında işgal edilmesinden sonra Türkiye’de yaşayan Azeriler arasında başlayan gerginlik sürüyor. Iğdır ve Aralık’ta Kızılordu işgali ve sivil halka ateş açmayı protesto amacıyla düzenlenen izinsiz mitinglerden sonra bu kez bir komite kuruldu. Komitenin hazırladığı programa göre, yarın Iğdır’da, Cuma günü Aralık’ta, Pazar günü ise Kars’ta düzenlenecek mitingler saat 12’de başlayacak. Öte yandan Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti radyosu bağımsızlık ilanını yeniden duyurdu ve tüm ülkelerden tanınmasını istedi. Yayında Nahçıvan’a saldırıların devam ettiğini ve başta İslam ülkeleri olmak üzere tüm dünyaya yardım çağrısı duyuruldu. Radyo, Kızılordu içinde yer alan Azeri ve Gürcü askerlerin ayrılarak orduya karşı savaştıklarını bildirdi. Ayrıca Sovyet Harp Okulu’nda okuyan Azeri ve Gürcü öğrencilerle Kızılordu askerleri arasında çatışma çıktığı da radyo yayınında yer aldı.