Tacettin DURMUŞ
Her hafta düzenli olarak doğa yürüyüşleri yaparak Kars’ı yeninden keşfeden 30 amatör dağcı, sınıra sıfır noktadaki Karabağ Köyü ile Kilit Taş Köyü arasında bulunan yüksekliği 200 metreyi aşan kanyonun yanı sıra geçmişi 7. Yüzyıla dayanan tarihi yaşam alanı kalıntılarını ve en önemlisi de Mren Katedrali’ni yeniden keşfettiler.
Karabağ köyünden yürüyüşe başlayan grup, yüz yıllar önce bölgede yaşayanları ve yaşananları hissederek M.S 8. yy sonlarında Ani Ören Yeri ile çağdaş olan kesme dikdörtgen tüf taşından inşa edilen Mren Katedraline kadar yürüdü. Bölgede inşa edilen 3 giriş kapısı olan, duvarlarında tüf taşı üzerine oyma tekniğiyle yapılmış haç motifleri bulunan, çatı kısmından başlayarak yarım kubbe şeklinde üçgen kubbeli Katedrali gezen ve bolca fotoğraf çeken yerel kâşifler, daha sonra hep birlikte kahvaltı yaparak, bir ve beraber olmanın en güzel örneklerini yaşadı.
Birlikte paylaşılarak yapılan kahvaltının ardından yürüyüşe devam eden doğaseverler, Türkiye - Ermenistan sınırını çizen Arpaçay Nehri boyunca geçmişi 7. Yüzyıla dayanan yerleşim alanlarını, tarihi kalıntıları, derinliği 200 metreyi aşan yemyeşil ve dik kayalarla kaplı tepeleri ve onlarca çeşit meyve ağaçlarını yerinde keşfetmenin mutluluğunu yaşadılar.
BÖLGE, BİR AÇIK HAVA VE DOĞA MÜZESİ
“Ha şurada bir köy var, çok yakında. O köy sadece bizim değil, her kesin. Dün başkalarının idi, bugün bizim ama hiçbir zaman hiç kimsenin değildir. Gelin hep birlikte sahip çıkarak dünya kültür turizmine kazandıralım!” şeklindeki ifadelerimle bir ay önce kaleme aldığım haber de Kilit Taşı Köyü’nün ve adını köyden alan Kilit Taşı Kilisesini anlatmıştım.
Şunu öncelikle yetkililer çok iyi bilsin ki, Türkiye - Ermenistan sınırını oluşturan Arpaçay Nehri kıyıları baştan aşağı tarihi, doğal, evrensel kültür varlıklarını ve saklı güzelliklerini bağrında barındırıyor.
KARABAĞ KÖYÜ VE DİGOR (TEKÔR) KİLİTTAŞ KÖYÜ/GUNDÉ PEKRANÉ
Türkiye - Ermenistan sınırını oluşturan Arpaçay Nehri üzerinde sıfır noktada olan Digor Karabağ Köyü ve (Tekôr) Kilittaş Köyü Kürtçe adı ise ‘Gundé Pekrané’ de bilinmeyi ve keşfedilmeyi bekliyor.
Biri birine yakın olan Karabağ ve Kilit Taş Köyü, baştan aşağı eski yerleşim alanı üzerinde kurulmuştur. Köylerin çevresi sadece kayalıklar üzerinde, Arpaçay Nehri boyunda Ermeni Kırallığına ait yerleşim alanları ve sayısız medeniyetlerin kalıntıları adeta açık hava müzesini andırıyor. Her tarafı kayalık olan bölgenin Arpaçay Nehri’nin Türkiye ve Ermenistan tarafları ise 300 metre yüksekliğe varan kanyonlara sahip. Köyde yaşayanlar genelde yaşlılar ise bir zamanlar nehrin kenarında üzüm dahi yetiştiğini ve Ermenilerin bu üzümlerden çok leziz şarap yaptıklarını anlatıyorlar. Ayrıca nehir boyunca oluşan yeşil alanda ‘elma ve ceviz başta olmak üzere ne ekerseniz onu biçebilirsiniz. Bölgeyi hemen keşfedebilir, saklı güzelliklerini görebilir, misafirperver köylüler ile sohbet edebilirsiniz. Tabi öce yetkili mercilerden izin almanız gerekiyor. Keza bölge 1. Derece güvenli bölgesidir.
YARATILIŞ VE İŞBİRLİĞİ ANINI TEMSİL EDEN, MREN KATEDRALİ’Nİ İBRAHİM SÜLAYMANOĞLU’NDAN DİNLEYELİM
SHIRAK DÜNYASI
ANİ ÇEVRESİ KİLİSELERİ - Mren Katedrali - (THE DOMED BASILICA CHURCH AT MREN)
İşte eşine dünyada az rastlanır olan ve Kars’ın Digor ilçesine bağlı Karabağ Köyünde bulunan Mren Katedrali’ni keşif turuna katılan araştırmacı İbrahim Sülaymanoğlu’ndan öğrenelim:
“Mren Katedrali, Dünya Anıtlar Fonu (World Monuments Fund) tarafından Türkiye’den tehlike altında bulunan kültürel yapılar listesine alınan tek kültür varlığıdır. Bizans - Pers savaşları sırasında ve Arap fetihlerinin başlangıcında inşa edilen Mren Katedrali, büyük yıkım döneminde yaratılış ve işbirliği anını temsil eder. Mren Katedrali, tehlike altında bulunan kültürel yapılar listesine alındı. Mren Katedrali’nin, Bizans ve Pers savaşları sırasında inşa edildiği ve yüzyıllardır atıl durumda olduğu biliniyor. Kadetral 20. yüzyılda Ermeni ve Rus araştırmacılar tarafından araştırıldığında hala bozulmamıştı. Kadetrali ilk kez ölçen mimar ve mimarlık tarihçisi Toro Toros T'oramaniandır. ‘Mren Katedrali’nde tehlike arz eden sorunlar neler?’ diye kendimize soracak olursak, Türkiye - Ermenistan sınırındaki askeri bölge içinde yer aldığı için sadece yetkili mercilerden alınan özel izinle ulaşılabilen Mren Katedrali’nin Güney cephesinin çöktüğünü gördük. Sorunlu olan sağlamlaştırma veya iyileştirme önlemleri alınmadığı takdirde tamamen göçme tehlikesi bulunuyor.”
MREN KATEDRALİ NEREDE?
Mren Katedrali Kars’a 85 km Digor İlçesi ise 43 kilometre uzaklıkta Karabağ Köyü’nde bulunuyor. Digor’da ünlü Türk şairi Dede Korkut'un yaşadığına inanılıyor. Çevrede Orta Çağdan kalma kiliseler ve çok geniş bir alana yayılan yerleşim alanlarının kalıntıları mevcut.