Gürkan Hacır
BİR KIŞ MASALININ SONU
Bu hafta kesin kararlıydım Osmanlı’daki civelek taburlarını yazacaktım. Ama bu ilginç konu daha sonraya kaldı. Başbakan Kars’taki insanlık heykeline ucube deyince, bir Kars yazısı yazmam şart oldu.
Size bir mucizeyi anlatacağım…Ülkemizin en ücra ilinde yaşatılan bir Cumhuriyet mucizesini…Ve bu mucizeyi okuduktan sonra Kars’ın tam orta yerinde yoksulluk ve sefalet içindeki mahallede yükselen o devasa heykele daha farklı bir gözle bakacaksınız.
***
Settar (Güldür) 1905’de Azerbaycan Gence’de dünyaya geldi. Ortaöğreniminden itibaren tiyatro ve dansa ilgi duydu. Ermeni işgali sonrası göç ettiği Kars’ta da bu tiyatro aşkını yaşatmaya devam etti.
Tarih : 1923
Yer : Kars
Settar Bey, kurduğu tiyatroyla ilk oyununu sahneye koydu. Üzeyir Hacıbeyli’nin ünlü eseri “Arşın Mal Alan” Karslıların karşısına çıktı. Bu operet yarı şaşkınlık yarı hayranlıkla izlendi.İmkansızlıklar içinde sıcacık bir eser sahnelenmişti.
Tiyatrolarının adı “Kars Türk Ocağı Temsil Kolu” idi. İlk kadro 18 kişiydi.
Arşın Mal Alan’la Karslılara merhaba diyen Settar Bey, daha sonra onlarca oyunla izleyici karşısına çıktı. “Aslı ile Kerem” “Leyla İle Mecnun” “Buzlar Çözülmeden” ve “Hoşgörü” sahnelediği oyunlardı.
Settar Bey’in oyunlarında esnaf tüccar, öğretmen, öğrenci her meslekten Karslılar rol alıyorlardı. Tağı Durmaz, Tahir Ekinci, Nadir Taşdemir, Mehmet Hüseyin Berk, Sadık Çetinkaya, gibi tiyatro sevdalıları rol üstlendiler. İlk yıllarda kadın oyuncu yoktu. Settar Bey, mecburen birkaç arkadaşıyla beraber hem kadın hem erkek rollerini üstleniyordu.
Daha sonra kadınlarda katıldı tiyatroya…Ama ilk sahne alan kadın, eşi Gülperi Güldür oldu. Gülperi hanım Cumhuriyet döneminde ilk kez sahne alan kadın operet sanatçısı unvanını da eline aldı.
Tiyatroda işi “Artist Settar” götürüyordu. Peki ya sinema? Kars’ta bir sinema cennetiydi.Tam 4 tane salon vardı. Hakkı Akınvar’ın işlettiği Şehir Sinemasını, Seyfi Bayraktar’ın işlettiği Orduevi sineması, İsmail Temizel’in açtığı Zafer sineması izledi. Küçücük şehir de peşpeşe 4 sinema açılmıştı.
(Şimdi ise tek sinema kaldı. O da Kafkas Üniversitesi tatile girince kepenk kapatıyor.)
Balolar..Kars’ta balolar eksik olur mu? Kars’taki kültür hayatını inceleyen Aydan Gürlüyer yüksek lisans tezinde o yılları (1938-1960 yılları arasında Kars’ta Sosyo-Kültürel Hayat) bakın nasıl anlatıyor.
“1930 yılına ait Kars Gazetesi, Kars Türk Ocağı’nda dans müsabakalarının yapıldığı ve sabahlara kadar devam eden baloların yapıldığına dair bilgiler vermektedir Yapılan balolardan bir kısmı milli kostümlerin giyilmesi ile daha da renkli hale getirilmekteydi. Balolar, birçok kurum tarafından farklı amaçlarla düzenlenebilmekteydi. 1 Nisan 1944 Cumartesi günü Spor Bölgesi salonlarında Kayakçılık ve Dağcılık İhtisas Kulübü tarafından Vali İhsan Aksoy’un himayelerinde tertip edilen balonun yapılış amacı, kayak mevsiminin kapanmasıdır…”
Kayak Kars’taki cemiyet hayatının en vazgeçilmez sporlarından biri olmuştu.
Cumhuriyetin ilk yıllarındaki zor koşulları anlatmama gerek yok. Savaş yorgunu ülkenin yoksulluk içinde kıvranan bir kentiydi Kars. Ama kent olma iddiası vardı.
Tiyatro , konser, sinema daha doğrusu kültür ve sanat bir kentin atardamarıydı. Karslılar bu atardamara sahip çıkıyorlardı.
Settar Bey’e tekrar dönelim…Oyunlarını Türk Ocağı’nda sahneliyordu.
Bu çalışmalar 1933 yılında Kars’a turneye gelen Kemal Sahir Tiyatrosu’nun da dikkatini çekti. Settar Bey’i İstanbul’a davet ettiler. Bir yıl İstanbul’da kalan Settar Bey Muhsin Ertuğrul’un Lüküs Hayat operetinde rol aldı. Bir çok ünlü sahne adamıyla tanıştı.
Kars’ta halk arasındaki lakabı “Artist” olan Settar Bey, 1934 deki soyadı kanunuyla mesleğine uygun bir soyadı edindi. “Güldür”
Settar Güldür’ün 50 yıllık tiyatro aşkı 1979 da son buldu. İstanbul’da hayata gözlerini kapadı.
“Artist Settar”ın tam 10 çocuğu olmuştu. 7 si kız 3 ü erkek. Bunların içinden biri mesela kızı Gülçehre Askeran, Kars’ta Neler Yaptı dersiniz?
1955 den 1987 e kadar 32 yıl kesintisiz Türk Kadınlar Birliği Kars Şubesine Başkanlığı, Çocuk Esirgeme Kurumu Başkanlığı, denizde sahili olmayan bir il olan Kars’ta Donanmaya Yardım Cemiyeti Başkanlığı yaptı. Türkiye’de ilk kez bir spor kulübüne (Karsspor) başkanlık yapan ve yine Türkiye’de bir siyasi partinin ilk kez kadın il başkanı olma unvanlarını kazandı.2008 yılında aramızdan ayrıldı.
Bir küçük dipnot: Settar Bey’in torunu Nesrin (Askeran Ünal) hanımı telefonla aradığımda kalabalık bir yerdeyim size yarın bilgi verebilirim, cevabını verdi. Nerde olduğunu sormama gerek yoktu. Telefonu acele kapatırken nerede olduğunu öğrenmiştim. Operadayım şimdi perde açılıyor…izninizle…
***
Evet Kars bir kültürler mozağidir. Kozmopolit bir uygarlık kentidir, Cumhuriyetimizin bir aydın ocağıdır.
Harakani hazretlerinin türbesi de, Cumhuriyetimizin mucizesi Cilavuz Köy Enstitüsü de Kars’ın değeri, zenginliğidir. Hepsine sahip çıkmamız gerekir.
Keşke Başbakan Erdoğan çocukluğunda Karsa gidip “Artist Settar”a yetişebilseydi. Onun tiyatrosunda “Hoşgörü” oyununu izleyebilseydi.
Belki o heykele ucube demez ve böylece bir kış masalı da son bulmazdı.