Tacettin DURMUŞ
Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Kars Valiliği tarafından restore edilerek Harp Tarihi Müzesi olarak çok önemli bir hizmet vermeye başlayan Kanlı Tabya’nın ardından, Valilikçe projelendirilerek restorasyonu yaptırılacak olan Gemli Tabya’nın (Nal Tabya) dışındaki 44 tabya ise akıbetini bekliyor.
Kars Valisi Rahmi Doğan’ın girişimleriyle Kars Kalesinin üst tarafında bulunan restorasyon projesi hazırlanan Gemli Tabya’nın, iç boşluğuna cam kafesten hizmet alanı, alt kısmına da sosyal donatılar oluşturulacak ve içerisine 12 adet suit oda yapılarak turizme kazandırılacak.
Öte yandan Ortaçağ'dan sonra Anadolu’nun doğuya açılan önemli sınır kenti Kars ve çevresindeki tarihi varlıklarımızın ne kadarının yerini ve varlığını biliyoruz? Bilindiği gibi çeşitli dönemlerde Anadolu’ya yönelik kanlı savaşların yaşandığı ve bu savaşlarda 1 Milyon 500 insanın öldüğü Kars’ta, Osmanlılar Anadolu’yu savunabilmek için bu bölgenin korunmasına önem vermiş ve bu nedenle 18. yüzyıldan sonra bir takım savunma tesisleri, yani tabyalar ve korunganlar inşa etmişlerdir.
Rus ve İran akınlarına karşı 1734-1878 tarihleri arasında yaptırılan 46 adet tabyadan 24 tanesi ya tamamen tahrip olmuş durumda ya da sadece savunma mevzileri günümüze kadar ulaşabilmiştir. Diğer 12 tabya ise halen askeri kışla olarak kullanılmakta ve bu yüzden koruma altında bulunmaktadır. Geriye kalan 10 tabyadan 5 tanesi önemli ölçüde zarar görmüş, 5 tabya ise günümüze kadar sağlam bir şekilde ulaşmıştır. Bu tabyalarından birisi de Gaziler Tabya’dır.
ÖZTÜRKKAN: “GAZİLER TABYA, DÜŞMAN AKINLARINI İLK ÖNCE GÖĞÜSLEYEN TABYA OLARAK İNŞA EDİLMİŞTİR”
Araştırmacı Yazar ve Fotoğraf Sanatçısı Yıldırım Öztürkkan Gaziler Tabyasının Cenup Tabya ile irtibatlı olduğuna ve şehir dışında olmasından dolayı da gözden ırak olduğuna dikkat çekti. Bu tabyanın Kars’a Güneyden gelebilecek cebri hücumları karşılamak ve geri tabyalardaki birliklere hazırlık yapmaları için zaman kazandıracak bir tabya olarak yapıldığını söyledi.
Gaziler Tabyası ile ilgili olarak bilgisine başvurduğumuz Öztükkan, yapıldığı dönemde Kars’a akın eden düşman birliklerinin ilk olarak bu tabyada görevli askerler tarafından karşıladığını ve şehitler verildiğini belirterek bu nedenle bu tabyaya ‘Gaziler Tabya’ adının verildiğini söyledi.
TABYANIN KALINTILARI DA YOK OLMAK ÜZERE
Geniş bir alana yayılan tabyanın birimlerinin merkezden uzakta kaldığı için gerekli ilgiyi ve bakımı görememiş olduğunu ve çok harap bir durumda olduğunu da söyleyen Öztürkkan: “Tabyanın kuzey kanadı Karayolları Kars Bölge Müdürlüğü tarafından tel örgülerle çevrilerek kendi arazisi içerisine alınmıştır. Burada tabyadan kalan birimler sökülerek 100 metre ilerideki tabyanın hendeğine boşaltılmıştır. Tabyanın Güneyde kalan bölümünün koruganları ve makineli tüfek yuvaları Kars Havalimanı yapılırken ortadan kaldırılmıştır. Bugün sadece güney bölümünün çekirdeğini teşkil eden kışla binasının yarıya kadar olan duvarları ayakta kalmıştır. Tabyanın kuzey ve güney blokları arasında irtibatı sağlayan hendek tünel, doldurularak üzerine havalimanına giden yol geçirilmiştir. Kars’ın güneyinde ve şehrin en uzak mevkisinde kurulan bu muazzam istihkâmın bu kadar kötü bir sonla yıkılması ve bilinçsizce kamuya ait kuruluşlar tarafından yok edilmesi oldukça düşündürücü ve üzücüdür.”dedi.
TABYA YERLEŞKESİ ÇOK GENŞ BİR ALANA YAYILIYOR
Gaziler Tabya’nın fiziki yapısı hakkında da bilgi veren Araştırmacı ve Fotoğraf Sanatçısı Yıldırım Öztükkan: “Bir bağlantı hendeği ile irtibatlanmış olup iki dairesel hendekle çevrelenmiş koruganlar, makineli tüfek yuvaları ve mevzilerden oluşur. Tabyanın batı kesimi, Kars ilinin özellikle güney düzlüğüne hâkim bir sırtta yer almaktadır. Karacaören köyünün kuzey doğusunda hava alanı tel çitine yakın çelik kule bitişiğinden başlar. Günümüze ulaşabilen bu yer Karacaören Köyünün üstündeki Mağaracık Köyü yoluna yakındır. Fotoğraftaki bu kalıntı ve arka planda Karayolları Bölge Müdürlüğü arkası ve Başbakanlık Toplu Konutlarına kadar uzanır. Şehrimizin güneyinde Kars Havaalanı girişindeki polis noktasına 282 metre kala karayolları çevre duvarı bitiminde asfalt yol kenarında sağda ve solda bulunan koruganlara kadar devam eder. Tabya genel olarak güney ve güneydoğuyu ateş altına alacak şekilde inşa edilip tahkimatlandırılmıştır. Gaziler Tabya, karargâh ve kışla binasının çekirdeğini oluşturduğu merkezi bir tabyadan farklı bir tarzda düzenlenmiş, makineli tüfek ve topçu odalarının ağırlıkta olduğu, kışla ve karargâh binalarının ikinci derecede tutulduğu bir plan şemasına göre inşa edilmiştir.” Şeklinde ifadeler kullandı.