Kağızman Kaymakamlığı’nın, Belediye Başkanlığı’nın, Garnizon Komutanlığı’nın, İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’nün, İlçe Emniyet Müdürlüğü’nün, Kurum Kuruluşların ve halkın katılımıyla kutlanan bayramda büyük bir sevinç yaşattı.
Kağızman’ın Kurtuluş Bayramı İstiklal Alanı’nda Atatürk Heykeli önünce çelenklerin konulması ile başladı. Şehitlik ziyaret edildi. Dualar okundu. Hatıra defteri imzalandı.
Kağızman Kaymakamı Şuayib Gürsoy, Belediye Başkanı Mehmet Alkan, Garnizon Komutanı Kağızman halkının ve öğrencilerin kurtuluş gününü kutladı.
Bayrama katılan motorlu taşıtlar bir dakika kurna çaldı. Milis güçleri temsili olarak harekete geçip Kağızman’ın Kurtuluşu temsili olarak canlandırıldı. Ardından İstiklal Marşı okunarak şanlı bayrağımız göndere çekildi. Temsili fişekler atılıp bombalar patlatıldı. Milis güçleri ile düşman güçleri karşı karşıya gelip kıran kırana bir mücadele sonrası düşman yenik düştü. Şehit düşen bir milis askerinin üzerine ay yıldızlı bayrak çekildi. Gelin giysili ve al bayraklı bir öğrenci kürsüdeyken Milis Güçleri Komutanı’nın kılıcı ile kara örtüsü açıldı. Sonra bir kız bir erkek öğrenci birlikte Kaymakam’a ve Belediye Başkanı’na bayrak takdiminde bulundu.
Belediye Başkanı Mehmet Alkan bir konuşma yaptı: 91. Kurtuluş yıldönümünü kutlamanın heyecanı içindeyiz. Bu mutlu günü bize yaşatmak için mücadele eden ve bu mücadelede hayatlarını verenlere saygılar sunuyor ve rahmetle anıyorum. 1918 Aralık ayında Kars’ta yapılan ilk vilayet toplantısında İslam Şurası’na Milli Şura adı verildi. Bu şuranın üyeliğine getirilen Kağızmanlı Ali Rıza Ataman Kağızman’da milis güçleri oluşturdu. Kazim Karabekir emrindeki kolordu harekete geçince bunu duyan milis kuvvetleri de çatışmalara dahil olup Kağızman’ın kurtuluşuna katkı sağlamışlardır. 1 Ekim 1920’de Kağızman düşman işgalinden kurtulmuştur. Bu mücadelede hayatlarını kaybedenleri rahmetle anıyorum, diye konuştu.
Ardından öğrenciler günün anlamını belirten şiirler okudular. Halime Arslan Yıldız İlköğretim Okulu öğrencilerinden oluşan ekip yöresel oyunlardan oluşan bir göstere sundular. Bayram bando takımı eşliğinde okulların, milis güçlerinin ve belediye araçlarının tören geçişi ile sona erdi.
Bayramın sonunda davul zurna eşliğinde milis güçlerinden oluşan bir gurup halay çekti. Bu halayda Ali Rıza Ataman’ı canlandıran şahıs Belediye Başkanı Mehmet Alkan ile birlikte halay çektiler.
Kağızman’ın Kurtuluşu şöyle gerçekleşmiştir: 1914 de Cihan Harbi Avrupa’da patlak verince Türkiye’de de Seferberlik ilan edilmiş olup bunun üzerine Ruslar Kars ilinde Türkiye Şehbenderliği ile alakası olan ve Türklere öncülük edenleri yakalayarak 150 den fazla Türk’ü sürgün ederek Astargan,Orenburg ve Semerkand gibi “İçeri” yerlere göndermişlerdir.
Bu sırada sürgüne gönderilenler arasında Türkçülerden Kağızman’da üç kardeş olan İsmail Beyzade Mehmet,Ali Rıza ve Ömer Beyler tutuklanarak Kars Hapishanesi’ne konulmuş,Kağızman Sancağı’nda teşkilat kuran Tacir Halil Beğ(1868-1935) ile Kağızman Müftüsü Şeyh Numan Efendi ve Zarif Beğ Astargan’a sürülmüştür.1917 Rus İhtilali ile Çarlık devrilince bütün siyasi mahkumlar gibi serbest kalan Kars ve Kağızmanlı sürgünlerde 1917 sonlarında evlerine dönmüşlerdir.
1914’de Çarlık Rusya’nın “Milli mücadelede bulunuyorlar” diye yakalayarak sürgüne gönderdiği150 Karslının arasında bulunan Kağızmanlı İsmail Beyzade, Ali Rıza, Mehmet ve Ömer Beğler, Tacir Halil Beğ, Zarif Beğ, Kadı Mustafa Efendi, Halife Numan Efendi gibi Kağızman’ın ileri gelenleri 1917 ihtilalinde sürgünden geri dönerek Ermenilere karşı yerli halkını teşkil andırıp silahlandırma başlatmışlardır.
3 Mart 1918’de imzalanan Brest-Litowsk Anlaşmasını tanımayan Ermeniler Kars’ta Kağızman’da yerli halkı katliama uğratmışlardır. Mart ve Nisan aylarında Ermeniler’in Kağızman’da giriştikler mezalime silahsız Kağızmanlılar ve güçleriyle direnirlerse sonuç itibariyle 400’ün üzerinde şehit vermişlerdir.
Ordumuzun Kars’ı kurtarma çabalarını gören Ermeniler, Şaban, Böcüklü, Kömürlü, Yalnızağaç, Paslı’daki ahalinin üzerine yürümüş, bu ahali Purut, Camuşlu, Kozlu, Kızılveren köylerinden çekilmişlerdir. Ermeniler teslim aldıkları silahsız halkın 150’ye yakını Kızılveren ve Kozlu köylerinde katletmişlerdir. Bir o kadarını Paslı ve Çilehane arasında öldürmüşlerdir.
Kağızman’ın Toprakkale mahallesinde halkı kandırıp silahları toplanmış, çarşı merkezindeki Gamir Damı’na doldurup105 kişiyi süngüleyip katletmişlerdir. Bunların arasında Kağızmanlı Şair Hıfzı da vardır. Bu katliamların durması ve topraklarımızın düşmanlardan kurtulması için Eyüp Ağa Tekbağ’daki evinin hinzanından Ermenileri kurşun yağmuruna tutmuş, Taşkışla Binasında Avcı Mahmut ve arkadaşları Şido Ömer, Garip Memet, Çilo Recep, Kızılkiliseli Yakup ve diğerleri Ermenileri Taşkışlaya sokmamak için direnmişlerdir. Avcı Mahmut şehit düşmüştür. Yerli halkı örgütleyen Ali Rıza Bey 26 Kasım 1918’de Kars’ta kurdukları Milli İslam Şurası’nın bir sancak şube-sini açarak faal bir çalışma süreci başlatmıştır.
Bu teşkilatta Hoca Ömer Lütfi Efendi, Mehmet Beğ, Kadı Mustafa Efendi’nin oğlu Aslan Beğ, Mehmet oğlu Musa ve kardeşi Mithat ile Nuh Beyler ilk görev alanlarıdır. 23 Nisan 1919 günü Milli Şura hükümetinin binası İngilizler tarafından basılarak hükümet erkanı Batum’a ve Malta’ya sürülmüştür. Mahpus iken bir bahane ile açılıp yeniden faaliyete başlamış Milis güçleri toparlanmış, karargahını Ortakale’ye kurmuş ve Ermenilere karşı mücadelesini sürdürmüştür. Yer yer Kağızman’a baskınlar düzenlemiştir, bu baskınlar Ermenileri yıldırmıştır.
Doğu Cephesinde yaşanan bu katliamları önlemek ve düşman işgalini yok etmek için Kazım Karabekir Paşa kumandasındaki 15. Kolordu taarruz girişimlerine başlarken Milli Şura Kuvvetlerine de silah ve asker yardımında bulunmaya başlar. Kağızman bölgesinde 1. Mürettep Tugay görevlendirilir. Doğu Cephesi komutanlığının verdiği işaret üzerine 28 Eylül 1920 saat 3:00’de taarruza geçilir. Ortakale’den Ali Rıza Beğ kuvvetiyle Çürük, Armutlu, Gülantep istikametinde ilerleyerek Karakurt’tan Kağızman’a hareket eder. 29 Eylül’de Kağızman’a girerek Kağızman’ı tutar Ordumuzun 30 Eylül’de Kağızman’a girmesiyle Ermeni birlikleri ilçeyi boşaltmaya başlar. Kağızman, 1 Ekim 1920’de Kurtulur.
Haber : Sait KÜÇÜK