MACARİSTAN’IN ANKARA BÜYÜKELÇİSİ VİCTOR MATİS’İN ARDINDAN
KARS’TA GÖREV YAPAN MACAR SUBAYLAR
Tacettin DURMUŞ
Araştırmacı - Yazar Fotoğraf Sanatçısı Yıldırım Öztürkan, Macaristan’ın Ankara Büyükelçisi Victor Matis’in geçtiğimiz günlerde Kars’ta gerçekleştirdiği temasların arından bir yazı kaleme aldı.
Öztürkkan, kaleme aldığı yazısında, Macaristan Hükümeti’nin 19. yüzyılın ortalarında Kars’ı Ruslara karşı savunan Macar generaller Hurşit Paşa (Guyon Rıchard Tabornok) ve İsmail Paşa’ya (György Kmety) ait bazı eşya, belge ve hatıratların, Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi olarak restore edilen Kanlı Tabya’nın bir bölümünde sergileme projesi üzerine 150 yıl önce yaşanan tarihi gerçeklere ışık tuttu.
Bin yıllarca çeşitli medeniyetlere beşiklik eden Kars’ın sayısız savaşlara sahne olduğunu hatırlatan Öztürkkan, bu savaşlarda Kars’ta savaşmış tüm komutanların Kars halkınca gayet iyi bilindiğini söyledi.
KARS’TA GÖREV YAPAN MACAR SUBAYLAR
Öztürkkan Kars’ta görev yapan Macar subayların; “General György Kmety Tabornoknak (İsmail Paşa)Piyade 9 ay Gümrü sınırında ileri karakol komutanı Kürekdere’den sonra Tahmas Tabya komutanı. Lajos Tüköry ( Selim Ağa) Kmety’in yaveri. General Kont Richard Guyon(Hurşid Paşa) istihkamcı. Janos Papp Guyon’un Emir Subayı. Maximilian Stein (Ferhad Paşa)1814-1858. Albay Jozsef Kohlman (Feyzi Paşa) 1808-1889.Erzurum’a giden komutan. Breanski Feliks Klemens (Şahin Paşa) Bystrzonowskı Ludwik (Arslan Paşa). Gusztav Frits: Binbaşı 1819-1881. Polanyalı Grotovski :Eğitim Subayı. Yarbay Dr.Antal Shneider 1817-1897” olarak bildirdi.
6 Ekim 1848 tarihinde başlayan Macar İhtilali’nin 31 Ekim1848’de kanlı bir şekilde bittiğini belirten Öztürkkan, özgürlük hareketinin sona ermesinin ardından 6 binden fazla Polonyalı ve Macar’ın sürgünündeki Josef Bem’i (Murat paşa) takip ederek o tarihlerde Osmanlı’ya sığınmış olduklarını söyledi.
SULTAN ABDÜLMECİT’İN MACAR PAŞALARA ‘EĞER SİZLER, OSMANLI ASKERİYESİNE KATILIRSANIZ, MACARİSTAN’DAKİ RÜTBENİZ NE İSE AYNI ŞEKİLDE ÇALIŞACAKSINIZ” DEDİ.
Sultan Abdülmecit’in Macar paşalara ‘Eğer sizler, Osmanlı askeriyesine katılırsanız, Macaristan’daki rütbeniz ne ise aynı şekilde çalışacaksınız ” dediğinin de altını çizen Yıldırım Öztürkkan: “O paşalar Kars’a bu şekilde gelirler. 1855 Kars savunmasının önemli komutanlarından olan Georgy Kmety ve Richard Guyon Kars’ta tanınan değerli komutanlardandır. 16 Haziran 1855 tarihinde başlayıp 28 Kasım’da sona eren Kırım harbindeki Kars kuşatmasında önemli başarılar kazanmış olan bu komutanları bir kez daha saygıyla anıyoruz. Bu komutanlar gerçek savaş kahramanlarıdır. Her ne kadar Kürekdere çıkartmasının ve hezimetinin sorumlusu olarak Georgy Kmety ve Rihard Guyon suçlanmışsa da, Türk komutanların beceriksizliği ve eğitimsiz başıbozuk askerlerin varlığından haberdar olamadığıdır. Şöyle ki bunların eğitimlerinin derecesini bilmiyordu. Ayrıca Kars düşmeden 1 gün önce General Muraviev’in kuşatma çemberini Georgy Kmety, kohlmanve Lajos Tüköry ( Selim ağa) Kmety’in Yaveri’yle birlikte gözü pek 8 askerle yararak teslim olmamış ve Erzurum’a kaçmayı başaran komutanlardır. Bu kaçış Vasıf paşa ve Williams paşaların bilgisi dâhilindedir. Neden kaçmışlardır: Paris Antlaşmasının 6. Maddesinde yabancı subaylara dokunulmayacak maddesi var ise de, Rusların, bunları Macarlara geri vereceği endişesi vardı. Zira bunlar Macar ihtilal’ından kaçan subaylardı. Şimdi burada Kars’a hizmet etmiş İngiliz, Macar ve Türk komutanların anılarını yaşatacak bir kent müzesinin de onların hatıralarını ihtiva eden bir sergileme odası açılabilir. Tabii bunlar Dış işleri Bakanlığımız, Kültür ve Turizm Bakanlığımız ile Kars valiliğimiz nezdinde olacak işlerdir.
İNGİLİZ SUBAYLARIN KARS’TA İŞİ NE?
İngiltere ile Fransa bizim müttefikimiz olarak 28 Mart 1854 tarihinde Ruslara savaş ilan ettikten sonra, Anadolu ordusu, merkezi olan Kars’a askeri birlikler yerine birkaç subay ve mütehassıs istihkâmcı gönderdiler. Rusların 1854 te Beyazıt zaferinden sonra sıcak denizlere inme sevdasının yeniden canlanacağını hisseden ve tarafsız görünen İran devletini kendilerine dost yapacaklarını ve Kars düştükten sonra Erzurum -Sivas üzerinden yürüyüp İstanbul ve Çanakkale boğazlarını tehdit ederek Karadeniz’deki kuvvetlerinin yolunu keseceğini düşünen İngiltere, Bizim Anadolu Ordusuna kuvvet gönderilmesine çok gayret göstermiştir. Fakat 1854 sonlarına doğru siyasi baskılarla İran’ı yola getirip İstanbul’da bir dostluk mukavelesi imzalamaya mecbur bırakan İngiltere gönderdiği uzman subaylarla, İran ordusunun düzen ve eğitimini geliştirmiş Hind yolunu korumak üzere bu ülkeyi emniyet altına alınca, İngiliz askeri birlik yerine Kars ve Erzurum’a gönderilen 5-6 subayla bu işi çözmeye gitmiştir. Anadolu’nun doğu yollarını düşmana kapayabilen bu iki kalemizin istihkam ve iyi yerleştirilmiş toplarla kuvvetlendirilmesini isteyen İngiltere, General Williams ile Erzurum konsolosluğu vasıtasıyla bu hususların gelişmesine çalışılmıştır. 1855 baharında yapımı devam eden Erzurum tabyalarının üçünün bitirilmesiyle Kars’a ağırlık verilmiş 10 Kasım 1854 te Williams Paşa’nın yerine vekil bıraktığı Binbaşı Teasdale ve bundan sonra gelen Miralay Lake Tabyaların kuvvetlendirilmesine çok çalışmışlardır. Güneyde Hafız paşa’dan Kanlı Tabyaya kadar uzayan ön tabyalar ile gerisinde bulunan mahallere yakın istihkâmlarda General Guyon’un verdiği planlara göre açık siperler şeklinde yapılmıştır. General Guyon İyi bir istihkamcı George Kmety ise uzman bir piyade komutandır.
Öte yandan değerli okurlarımızla paylaştığımız resim ise Şüregel Muharebelerinde Macar subayın katıldığı Kürekdere çıkartmasını temsil eden temsili resimdir. Arka planda ise Kürekdere önlerin de Kuzu dağı vardır.”dedi.
MACARİSTAN HÜKÜMETİ O PAŞALARIN ADINI KARS’TA YAŞATMAK İSTİYOR
Bilindiği gibi 3 yıl önce konu ile ilgili olarak Kars’a gelen Macaristan’ın Ankara Büyükelçi Yardımcısı Viktor Matis, bu defa büyük elçi olarak geçtiğimiz günlerde beraberinde Macaristan’ın İstanbul Büyükelçiliği Kültür Merkezi Müdürü Gabor Fodor ve Macaristan’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Ataşesi Bence Grezsa ile birlikte Kars’a gelerek bir dizi ziyaretler ve görüşmeler gerçekleştirdi.
Büyükelçi Viktor Matis ziyaretleri kapsamında Vali Türker Öksüz, Belediye Başkanı Ayhan Bilgen, Kafkas Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Hüsnü Kapu, Kültür ve Turizm İl Müdürü Hakan Doğanay ve Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Ertuğrul Alibeyoğlu ile bir araya gelerek Macaristan Hükümeti’nin söz konusu projesini anlattı.
2016 yılının Haziran ayında AB Türkiye Delegasyonu Başkanı Hansjörg Haber başkanlığındaki 18 Avrupa Birliği üyesi ülkenin büyükelçileriyle birlikte Kars’a geldiğini hatırlatan Matis, 19. Yüzyılın ortalarında Macar generaller Hurşit Paşa (Guyon Rıchard Tabornok) ile İsmail Paşa’nı (György Kmety) Kars’ı Ruslara karşı savunmak için Kars’a geldiklerini söyledi.
Viktor Matis, gerçekleştirdiği görüşmelerinde Vali Türker Öksüz, Belediye Başkanı Ayhan Bilgen, Kafkas Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Hüsnü Kapu, Kültür ve Turizm İl Müdürü Hakan Doğanay ve Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Ertuğrul Alibeyoğlu’na, geçmişten günümüze süregelen Macaristan ile Türkiye dostluğunun önemine değindi.
Matis görüşmelerinde Macaristan Hükümetinin Osmanlı – Rus savaşları sırasında Kars’ı savunan Hurşit Paşa (Guyon Rıchard Tabornok) ile İsmail Paşa’nın (György Kmety) bazı eşya, belge ve hatıratlarını Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi’nin bir bölümünde veya başka bir tarihi mekânda sergilemek istediklerini anlattı.
Geçtiğimiz günlerde bu konuyu Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı ve Kars Milletvekili Yunus Kılıç ile de görüştüğünü söyleyen Macaristan’ın Ankara Büyükelçi Viktor Matis, gazetemize yaptığı açıklamada, bazı projeleri hayata geçirmek Kars’a 3 yıl sonra bir kez daha geldiklerini ve görüşmeler gerçekleştirdiklerini açıkladı.
Türkiye ile Macaristan ilişkilerinin geçmiş yıllara dayandığını da hatırlatan Matis, Hurşit Paşa ve İsmail Paşa’yı neredeyse Kars’ta hiç kimsenin tanımadığına dikkat çekerek, her ülkenin tarihinde önemli yeri olan paşaları ve yaşanan gerçekleri anlatmak ve tarihi ilişkileri canlandırmak istediklerini söyledi.
Bu konuda nihaiyi kararı Kültür ve Turizm Bakanlığının vereceğini de söyleyen Büyükelçi Matis: “Bu anlamda kalıcı şeyler yapmak istiyoruz. Kanlı Tabya’nın Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi olarak hizmet vermesi son derece güzel ve önemlidir. Kültür ve Turizm Müdürü Hakan Doğanay bize müzeyi anlattı. Müzeyi gezdik ve çok beğendik. Projemizi anlattık. Doğanay da zaten hikâyeyi ve bizim amacımızı biliyor. Tabiî ki nihai kararı Kültür ve Turizm Bakanlığı verecek. Ben geçtiğimiz günlerde Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı ve Kars Milletvekili Yunus Kılıç ile görüştüm. Ve bu konu ile ilgileneceklerini söylediler. Merkezi Budapeşte’de bulunan ve 1845’ten bu yana faaliyet gösteren Macaristan Milli Müzesi Genel Müdürü ile de görüştük ve kendisine durumu anlattık. 2014 yılının Mayıs ayında Kafkas Üniversitesinde “Tarih boyunca Macarlar ve Türkler” konulu bir panel düzenlemişti. Panelde Macar Bilimler Akademisi Sosyal Bilimler Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Pal Fodor katılımcıları bilgilendirmişti. Panelde ayrıca Tarihçi Prof. Dr. Röbert Hermann’ın “1848-49 tarihlerinde Osmanlı – Macar İlişkileri” ve Macaristan Milli Müzesi Genel Müdürü Prof. Dr. Laszlo Csorba’un da, “Kars’ın Macar Kahramanları ve Londra” konularında bilgilerini paylaşmıştı. Kafkas Üniversitesi bize destek vermişti.”şeklinde ifadeler kullandı.