30 Eylül 1924’de Erzurum’a gelen Atatürk üç gün Erzurum’da beş gün de Kars’ta kalmayı planlamıştır. Büyük yurt gezisi dediği bu gezi Musul-Kerkük petrollerinin elimizden çıkması tehlikesinden yarıda keserek, geldiği gün Ankara’ya geri dönmüştür.
6 Ekim 1924 pazartesi günü saat 12.30 da şehrimize gelen Gazi büyük bir karşılama töreni ile karşılanmıştır. Hoş gelişler ola Mustafa Kemal Paşa oyunu da o gün söylenip ve oynanmıştır. Kars ‘ta 9 saat kalan Gazi, gece 21.00 de trenle Ankara’ya geri dönmüştür.
Atatürk’ün Kars’a gelişi sıradan bir yurt gezisi değildir. Erzurum ve Sarıkamış civarında meydana gelen yıkıcı depremin etkilerini yerinde görmek için, önce Erzurum’a ardından da Sarıkamış’a gelmiştir. Kars’ta bulunduğu süre toplam 9 saattir. Bu süre zarfında resmi kurumlar (Valilik, Belediye, Kız lisesi) dışında Türk ocağına da uğramış, yöre insanının bölge ile ilgili taleplerini dinlemiştir. Bu taleplerin başında kamu yatırımlarının yanı sıra, bölgedeki nüfusa ilişkin iskân sorunu da gündeme gelmiştir.
Atatürk kendi parasıyla kurdurduğu ‘Kars İhracatçılar Birliği’ (daha sonra doğu Anadolu ihracatçılar birliği oldu)
ATATÜRK’LE KARS’TA YEMEK YİYENLER
1-Kars Valisi İbrahim Edhem Aykut
2-Mevki Müstahkem kumandanı Miralay Kara Emin Beğefendi
3- 9. Fırka kumandanı Miralay Kazım Beğefendi
4-9. Fırka Piyade Kumandanı Mustafa bey
5-17. Alay kumandanı Kaaimmakam Ali Bey
6-29.Alay Kumandanı Kaaimmakam
7-9. Fırka Topçu Alayı Kumandanı Ragıb Beğ
8-Talim Tecrübe Heyeti Reisi Miralay Edip Beğefendi
10-Mevki Birinci şube Müdiri Yüzbaşı İsmail Hakkı bey
11-II.Dönem Kars Mebusu Kağızmanlı İmamzade Ömer Tarım bey
12-Belediye Reisi Cihangiroğlu İbrahim Aydın Bey
13-I. Dönem Sabık Mebus KAĞIZMANLI İsmail beğzade Ali Rıza Ataman bey
14-Ticaret Odası Reisi Karslı İmam Şair Hafız Kurban Yurtseven Efendi
14-Muhasebeci Derviş Bey
15-Maarif Müdiri Sabit Bey
16-Sıhhıye Müdiri Ad yeri boş bırakılmış
17-Türkocağı Reisi Gümrülü Kara Lakaplı Hamid Ersöz Beğ
18-Halk Fırkası Reisi Bekir Sıdki Kubat Beğ
19-Mahkeme-i Asliyye Reisi Hilmi Beğ
20-Cinayet Müdde- i Umumi Cemi Beğ
21-Emekli Jandarma Kaaimmakamı Küçük Kazım Bey
22-Nahçıvanlı Haci Cebbar Kömek Efendi
23-Sovyet (Rus) Konsolosu
24 - Sovyet (Rus) Konsolosu Baş Katibi
25- Sovyet (Rus) Konsolosu 2. Katibi
Reisi Cumhur Haziretleri ve Aileleri Muhteremleri ile Mahiyeti Zevat 20 kişi olmak üzere +5 kişi Dışarıda Mahiyetiyle birlikte 45 kişidir .
“ Gazi Paşa hazretleri 6.10. 340 pazartesi günü saat dokuz kırkta hususi katarla refikay-ı muhtremeleri maiyetiyle birlikte Sarıkamış tan Kars’a hareket buyurdular. Paşa hazretlerine Kolordu Kumandanı Ali Sait Paşa Hazretleri ve refikay-ı muhteremeleri, Belediye Reisi, Jandarma kumandanı ve Kars’tan bir ay istikbal gelen heyet refagat ediyorlardı. Üç Vagondan ibaret katar çam dalları ve beyaz kırmızı kurdelelerle tezyin edilmişti. Gazi Paşanın rakip olduğu vagonda Cumhuriyet Sancağı vardı. İki buçuk saat devam eden yolculuğumuz esnasında hattın güzergâhındaki ve hattı biraz daha uzak civar köylüler hat boyuna koşuyorlardı ve katar uzaklaşıncaya kadar lay-in kıta selamlanıyordu. Kars’a yanaşmıştık. Katarımız keskin ve uzun düdükle muvassalat haberini verdi. İstasyonda hafif ve sakin bir telaş hareketi görülüyordu. Kars’ta her evin kapısında her damın üstünde bir bayrak vardı. Kadınlar çoluk çocuk damlara tırmanıyor kapı pencerelere koşuyordu.
Makastan içeri girerken katar süratini kesti gittikçe yavaşlıyordu. Hiçbir tarafından ses çıkmıyor herkes sükût etmişti. Fakat muazzam bir tak altından geçti. Bütün lokomotifler düdükleriyle selama ve kaleden toplar atılmaya başladı.
Katarımız ağır ağır durdu. Yalnız gayet keskin bir “sağa bak” kumandasından sonra hiçbir ses işitilmedi. İstasyonda hanımefendilerle, polis, jandarma müfrezesi sakin bir ihtiramla misafirlerini selamlıyordu.
Vali-i Vilayet, mevki-i müstahkem ve fırka kumandanları vagondan inen Gazi Paşa Hazretlerini ve refika-i muhteremlerini ve maiyetlerini istikbal ettiler.”
Kars kaşarının üretilmesi ise Cumhuriyet döneminde gerçekleşen bir kalkınma planıydı. Bölgede kaşar ustası olmadığı için Atatürk’ün talimatıyla Selanik’ten peynir ustaları getirtildi. Kars’ta yaşamaya başlayan bu ustalar, kaşar peynirinin üretilmesinde ve Kars’ta kaşar peyniri kültürünün oluşmasında oldukça büyük bir etkiye sahipti. Zamanla kaşar peyniri, Kars ve Ardahan’ın önemli bir lezzetine dönüştü. Kaşarın gravyerden daha kolay üretilmesi, sürecin hızlanmasında etkili oldu.
Kaynak :
Prof. Dr .M.Fahrettin Kırzıoğlu
Atatürk'ün Kars'a gelişi