Kars Müze Müdürü Necmettin Alp başkanlığındaki kazı çalışmaları 90 metrekarelik alanda 3 arkeolog, 3 doçent, 2 yardımcı doçent tarafından yürütülüyor. 12’si köyden 1’i de Kars merkezden toplam 13 işçinin görev aldığı kazı çalışmaları bu sabah saatlerinde Arpaçay’ın Küçük Çatma Köyü’nde başladı. Köyün merkezinde Mülazim Turan’a ait evin bahçesindeki şehitlikte 183 Türk’ün cesedinin bulunduğu ileri sürülüyor. 64’ünün ismi bilinirken kalanın isimleri ve sülaleleri bile bilinmiyor.

Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Selçuk Ural, Eski Çağ Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Akın Bingöl, Arkeoloji Bölümü Öğretim Görevlisi Yrd. Doç. Dr. Sezin Sezer, Kars müzesi Arkeologları Kaptan Zeynel Abidin Yaşlı, Hasan Yaşar, İhsan Aslan’ın da pür dikkat takip ettiği kazı çalışmaları en ince ayrıntısına kadar inceleniyor. Topraktan çıkabilecek her türlü kemik parçası, bez parçası, eşya gibi malzemelere karşı duyarlı olan ekip dikkati elden bırakmıyor. Köylülerinde meraklı bakışları arasında süren çalışmalara katılan İlçe Jandarma ekipleri de çevrede güvenlik önlemi alıyor.

Köy camisinin minaresinden yükselen ezan sesleri eşliğinde devam eden kazı çalışmalarını 7’den 80’e herkes izliyor. Özellikle de yaşlılar zaman zaman da hüzünlenip yaşananlara isyan ediyor.

KANLARI KARS ÇAYI’NA AKTI

77 yaşındaki Kurban Ilgar, babası ve dedelerinin anlattıktan yola çıkarak verdiği bilgilerde, 1918 yıllarında Taşnak Ermenilerinin köylüleri topluca katlettikleri öğrenildi. Kurban Ilgar ayrıca, topluca katledilen Türklerin kanının köyün yanı başından akan Kars Çayı’na aktığını ifade ederek üzüntüsünü dile getirdi.

ŞEHİTLİK TAŞINACAK MI?

Büyük Çatma Köyü Muhtarı İbrahim Birdal da, Küçük Çatma Köyü’ndeki şehitlikte yatanların aslında kendi köylüleri olduğunu ve kazı çalışmaları yapılması için kendisinin büyük girişimleri olduğunu söyledi. Kazı çalışmalarından sonra Genel Kurmay Başkanlığı’na yazı yazarak burada yatan şehitlerin kendi köylerine nakledilmesi ve orada bir anıt mezar yapılmasını arzu ettiklerini belirtti. Bunun için gerekli girişimlerde bulunduklarını da kaydeden Muhtar Birdal, Ermenilerin yaptıkları bu katliamın bu kazıyla bir kez daha gün yüzüne çıkacağını belirtti.

Muhtar Birdal şunları söyledi:

“Yetililer izin verirse burada ki şehit dedelerimizi Büyük Çatma köyünde tahsis ettiğimiz şehitliğimize nakletmek istiyoruz. Gerekli mercilerin bizim bu talebimizi kabul etmesini bekliyoruz. 24 Nisan nasıl Ermenilerin anma günü oluyorsa bizde 25 Nisan’ı Ermeniler tarafından katledilen Türk şehitlerimizi anma günü olarak yapabilirdik. Dedelerimizin bize anlattığına göre 1914’de köyümüz Ermeni ve Müslüman Türklerin yaşadığı bir köydür. O tarihlerde Ermenilerce Büyük Çatma köyünden toplatılan köylülerimiz Küçük Çatma köyünde ki bu samanlığa getirilerek 183 kişi burada katlediliyor. Araştırmalarımız sonucu katledilen 64 tanesinin ismini bulabildik. Geri kalanların ise nesilleri tamamen tükenen aileler olduğu için bulamadık. Ermenistan halen daha diyebiliyor ‘tehcir ettiler bizi.’ Savaş esnasında Osmanlı onları tehcir etmiş olabilir ama Ermenilerinde bizi katliama uğrattığı aşikardır. Bugünkü bulgular bunu gösterecektir. Osmanlı döneminde Ermeniler nasıl geldi Osmanlı kapısında ekmek yediyseler buyursunlar bugün de gelsin Türkiye’nin kapısında ekmek yemeğe devam etsinler. Birilerinin kışkırtmasıyla bu işler yürümez.”

GERÇEKÇİ SAYIYA ULAŞMAK ASIL AMAÇ

Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Selçuk Ural, Türk Ordusu’nun Doğu Harekatına başladığı sırada Ermeni çetelerinin buradan geri çekilirken Türk halkına yaptıkları katliamlardan birinin de burada cereyan ettiğini söyledi.

Küçük Çatma köyünün o dönemlerde Ermeni ve Türk Müslümanlar tarafından iskan edilen bir yerleşim yeri olduğunu belirten Ural, “Burasının böyle bir katliam için Ermeniler açısından uygun olduğunu düşünmekteyiz. Bu katliamda şehit edilenlerin torunlarının ifadelerine göre yaklaşık 180 civarında şehidimizin olduğunu düşünüyoruz. 180 kişinin tamamının bu alanda olup olmadığı kazılar sonucunda ortaya çıkacaktır. Buradaki araştırmalar daha sonra ilgili kurumların vereceği karar doğrultusunda genişletilebilir. İlk etapta buradan çıkarılacak sayı tahmin üzerinden yürütülen rakamları daha gerçekçi sayıya ulaşmamızda bize önemli bir veride verecektir.” diye konuştu.

Buradaki hadisenin Ermeni katliamının küçük bir boyutu olduğunu ifade eden Ural, şöyle konuştu:

“1918’de Sarıkamış’tan başlayarak Ermenilerin Ermenistan sınırına çekildiği tarihe kadar ki olan süre içerisinde tahminlerimiz Mart, Nisan yada Mayıs ayında böyle bir katliamın olabileceği yönündedir. 25 Haziran tarihine geldiğimizde Ermeniler Arpaçay’ın Doğu sınırına geçmiş oluyorlar. Dolayısıyla burada ki katliamlar 1918’in ilkbahar aylarında gerçekleşmiş olması çok daha muhtemel. Burada ki bu katliam bir Taşnak katliamıdır. Burada ki bu sayıyı belirlemeği ve Ermeni katliamını tarihi belge olarak ortaya çıkarmayı hedefliyoruz.”

BU KARS’TAKİ ÜÇÜNCÜ TOPLU MEZAR

Müze Müdürü Necmettin Alp de, kazı çalışmasının tamamlanmasının ardından üzerinin yeniden kapatılacağını kaydetti. Alp ayrıca, bugüne kadar Kars’ta 3 toplu mezar açıldığını, bugünkü toplu mezarın üçüncüsü olduğunu bundan önce de Subatan ve Derecik köylerinde toplu mezar kazılarının yapıldığını anlattı. Hepsinde de halkın iddia ettiği sayıda katledilen Türk’lere ait cesetlere ulaşıldığını da ifade eden Alp, Küçük Çatma Köyü’ndeki kazı çalışmalarının yaklaşık 5 gün sürebileceğini vurguladı.

1915-1920 tarihleri arasında Doğu Anadolu bölgesinde Ermeni Taşnak çetecileri tarafından Müslüman Türk köylerine yapılan saldırılar sırasında katliama uğrayan köylerden birisinin de Küçük Çatma köyü olduğunu vurgulayan Alp, “Geçen yıl buranın tespitini tamamladık. Müze Müdürlüğü başkanlığında Kültür ve Turizm Bakanlığından alınan ruhsatla birkaç günlük bir çalışma süresi belirledik. Ama daha kısa sürede de bitebilir. Tarihi kayıtlarda, Osmanlı arşivlerinde 183 kişinin burada şehit olduğu tespit edilmiştir. Bizde şehitlik kazasında bu tespiti güncelleyip burada ki yatan şehit sayısı ve şehitlerin günümüze kadar ulaşmış şekillerini ortaya çıkarıp tespitler yaptıktan sonra burayı kapatacağız ve daha sonra buraya bir anıt yapılacak. Kars sınırları içerisinde üçüncü şehitlik olarak kazısını yapıyoruz. Bölgemizde bu tür olayların yaşandığı 82 köy var. Bu köylerden henüz üçüncüsünü şimdi açıyoruz.” şeklinde konuştu.