Sakarya Muharebesinin Ankara Hükümetinin zaferiyle sonuçlanmasından sonra Sovyet Rusya'nın aracılığıyla üç Sovyet Cumhuriyeti Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan ile Kâzım Karabekir'in temsil ettiği TBMM Hükümeti arasında 13 Ekim 1921'de Kars Antlaşması imzalandı.

Kars Antlaşması; Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ve TBMM arasında Kars Konferansı'nda görüşüldükten sonra 13 Ekim 1920'de tarihinde imzalanan anlaşmadır. Anlaşmaya göre Türkiye'nin doğu sınırı çizilmiş Doğu cephesi kapanmış, TBMM’yi Doğu Cephesi'nde en çok uğraştıran Ermeni sorunu ortadan kaldırılmıştır.

Kars Antlaşması 20 maddeden oluşmaktadır ve Moskova Antlaşmasının temellerine dayanmaktadır. Kars Antlaşması'nda Doğu Cephesi'nde aktif olan Kazım Karabekir Paşa katılmıştır.Kars Antlaşması Sakarya Meydan Savaşı yapıldıktan sonra Kurtuluş Savaşı'nın kazanacağına inanılarak diğer devletlerin de bu durumu görmesi ile imzalanmıştır.

Kars Antlaşması Önemi ve Özellikleri

KARS ANLAŞMASI :Türkiye'nin doğu sınırının belirlenmesini sağlayan ve doğudaki sorunların aşılmasını sağlayan en önemli anlaşmalardan bir tanesidir. Anlaşmanın yapıldığı süreçte Doğu sorununun çözülmesi Her devlet için bölgede güvenliği sağlamak amacıyla önem arz etmektedir. Bölgede bulunan devletler kargaşadan uzak kalarak rahat hareket etme imkanı elde edeceklerdir.

Kars Antlaşması Azerbaycan ile yapılan en önemli anlaşmalardan bir tanesi olarak görülür. Anlaşması ile Ermenilerin çıkarabileceği sorunlar ve karşı önlem alınmış ve Ermenilere karşı sınırlar korunmuştur. Ermenistan dışında diğer ülkeler anlaşmada değişiklikler yapılmamış anlaşma maddeleri birebir uygulanmıştır.

Anlaşma sayesinde devletler hızlı bir gelişme kat etmiştir. Kars Antlaşması TBMM için çok avantajı bir anlaşmasına anlaşma olmasına rağmen negatif yönü Misak-ı Milli sınırları içinde yer alan Batum'un Gürcistan'a bırakılmasıdır. Ancak dönemin şartlarına göre bu taviz bölgedeki kargaşayı önlemek açısından alınan bir tedbirdir.

Ermenistan hükümeti Kars Antlaşması'nın tanımamıştır bu süreçte Sovyet Rusya’nın dağılması ile Ermenistan bağımsızlığını kazanmıştır. Ermenistan Kars Antlaşması tanımadığı için Sevr Anlaşması'nı tanımakta ve bölgedeki sorunlara da sebep olmaktadır. Bölgede daha sonra yaşanacak olan Dağlık Karabağ Bölgesi'nin işgali de Azerbaycan Türkleri ve Ermeniler arasında yaşanan sıkıntılar Ermenistan'ın Sevr Antlaşması’nı tanımasından kaynaklanmaktadır.

Bu hükümlere olan inançla, yukarıda adları yazılan yetkili Temsilciler işbu Antlaşmayı imza etmişler ve mühürlemişlerdir.

Not : Kars antlaşması yapılırken ANI Ören yerine ,Ermeniler Ermenistan tarafında 35 köy teklif etmişler, Kazım Karabekir Paşa “ Arpaçay nehri sınır çizgimizdir.Nehrin  ötesi sizin bu taraf bizim” diye son kararı vererek Anı ören yeri ebedi Türk toprağı olarak kalacaktır.

           İşbu Antlaşma 13 Ekim 1337 (1921) günü Kars'ta, beş örnek olarak düzenlenmiştir.

BEYAZ VAGON

"Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir Paşa, 3 Aralık 1920'de Gümrü Antlaşması'nı imzalamaya gittiğinde Rus generallerine hediye olarak beyaz atlar götürmüş. Buna çok sevinen Rus heyeti, daha sonra 13 Ekim 1921'de Kars Antlaşması'nı Kars'ta imzalamaya geldiklerinde beyaz atların karşılığında bir jest yaparak çalışma ofisi ve gezi amaçlı kullanılmak üzere Moskova'da özel olarak yaptırdıkları Beyaz Vagon'u, Kars'a getirerek Kazım Karabekir Paşa'ya hediye etmişlerdir."Beyaz vagonu, Kazım Karabekir Paşa Kolordu Komutanlığı yaptığı yıllarda Kars –Sarıkamış arasına özel vagonu olarak kullanılmıştır.Kars  Demir yolları gar binası kuzeyin de  uzun yıllar kalan vagon 1980 yılında Kars Müzesi bahçesine getirildi. 14 Ağustos 2016 da Harp tarihi müzesine götürüldü  17 metre uzunluğundaki beyaz vagonun iç mekanı salon, dinlenme odası, yemek odası ve banyo kısımlarından oluşmaktadır.