Kars’ta Dereiçi mevkii üst kısmın da “borazan” şeklinde bir “kulak” olan askeri tabya var.

1970’li yıllara kadar Kars Tugayı’ndan bir birlik burada bulunmakta idi. Sonradan burayı terk etiller.

Demir kapıları, demir pencereleri… Yaklaşık 30 bin metre kare bir alanı kaplayan 1848 yılında Osmanlılar tarafından yapılmış, bilahare 1877-78 Rus İşgali’nde bir takım tamir ve tadilatlarla bu duruma gelmiş.

Zeminden aşağı bilinen iki kat daha aşağısı var mı bilinmez.

İçerisinde taştan ve betondan yapılmış 100 tonluk su deposu bütün sistemi gezen su kanalları, 40’ın üzerinde odalar. İçeri de labirent gibi tünel yollar, zeminden 10 metre aşağıda caraskal teşkilatı makine daireleri, ağır yükleri kaldırıp asmaya yarayan devasa çengeller, hendeğe giren düşmanın çıkması mümkün olmayan çapraz makineli tüfek yuvaları, ağır top mevzileri üzerinde 1500-2000 askerin ateş edebileceği açık piyade siperleri, çift katlı koğuşları, devasa havalandırma kanalları, kapılarda çifte girişli ve tüfekli koruma sistemi ve haberleşme için kaçış tünelleri vesaire anlatmakla bitirilmeyen bu muhteşem tabya halk arasında Arap Tabya, Karapatlak, Rdzevsky, Kırk Tüneller, Borazanlı Tabya, Karaçalı Tabya diye isimlendirilmektedir

Tabi böyle bir yerinde uydurma masalları olacaktır.

Subayın birisinin çocuğu bu tünellere girmiş ve çocuk kayıp olmuş.

İçeri de mum hemen sönüyor. Çünkü kanallarda hava sirkülasyonu var. Fenerlerin pili bitiyor, şimdiki gibi led ampuller olmadığı için ampul flamanı çok enerji harcamakta uzun gezişlerde pil elbette bitecek. Lüks lamba yanmıyor, bunun sebebi koridorlarda gezerken elbetteki sönecek. Tünellerden birine köpek girmiş köpek Moskova’dan çıkmış! Asker firar etmiş bilinen iki gizli tünel var, buradan giren tabya dışına çıkabilir. Bin metre ip kullandık, ip yetmedi geri döndük. Labirent gibi koridorlardan birkaç kez geçersen ip bitebilir urganla aşağı inelim dedik, dibi görünmüyor. Bir kuyu var bayağı derin buraya 3-5 metre urganla girerseniz urgan tabi yetmez. 15 asker bu tünellerde kayıp olmuş. Altın deposu : Burada atın üretiliyormuş onun için altın deposu burada. Buradaki gizli tünellerden gidersen Ermenistan Gümrü’den çıkarsın denilen daha nice masallar var. Ama bir gerçek var Türkiye böyle bir yapı yoktur diyorum. Burası Turizme açılsa Turistin Kars’ta kalış süresi uzar. Yeri gelir sığınak yeri gelir toplanma yeri soğuk hava deposu ve bir çok amaç için kullanılır. Yıllar önce gördüğüm bir su vardı kayıp oldu bulunsa Kars’ın 3’te bir oranda su ihtiyacını karşılar.