1877–1878 Osmanlı Rus Savaşı’nda Kars düşer.

93 Harbi olarak tarihe geçen bu savaşın akabinde yapılan 3 Mart 1878 tarihinde Ayastefanos Antlaşması imzalandı.

Bu antlaşma ile ; Kars, Ardahan, Batum Sancakları ve Doğubayazıt Rusya'ya verilerek, Osmanlı savaş tazminatını (bir milyon yüz bin altın ruble) karşılığında  Ruslar’a bırakılır.

1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sonrası Ayastefanos Antlaşması büyük devletlerin çıkarlarına uymadığından yürürlüğe girmedi. Yerine Berlin Antlaşması yapıldı.

Bu şartla 13 haziran 1878’de Berlin’de Berlin Konferansı’na gidilir. Osmanlı Devleti’ni Ali Paşa, Mehmed Cemil Bey temsil ettiği bu konferans 30 günlük bir çalışma sonrası 13 Temmuz 1878’de Osmanlı Devleti’nin Rusya'ya ödemesi gereken savaş tazminatı olan (1.100.000) altın Ruble 802.500 Frank’a indirilerek taksite bağlandı.

Konferansta, Osmanlı Devleti yenik sayılır. Ancak bu tazminatın büyük bir kısmına karşılık Rumeli’deki bazı yerler ile Kars, Ardahan, Batum ve Doğubayazıt’ı Rusya’ya bırakacaktı. Kalan 300.000.000 Ruble ise para olarak ödenecekti.

1877’den sonra Kars’tan hiç gitmeyecekmiş gibi bir imar çalışması başlatılır ve bugünkü Kars ortaya çıkar.

Sadece Kars ve tabyalar için 200 bin Ruble harcanmış 30 km Dereiçi’ne yol yapılmıştır.

Kars’ı gezdiğiniz zaman taş binalar, yollar, menfezler kısaca Rus dönemi yapılarını gördüğünüz zaman ; “Vay be adamlar ne çalışmışlar” dersiniz. Oysa çalışan TÜRKLER’dir  Para da bizim… 1877’den 1917’ye kadar Kars’ta ki esaret altındaki halk ve asker esirlerdir. Bu esirler arasında bulunan Aşık Sezayi’nin bu mazlum destanı bunu ispat niteliktedir.

1915’TE  MOSKOFLARIN  YOLLARDA ZORLA ÇALIŞTIRDIĞI TÜRKLERİ KIRAN  BİTLERİN  DESTANI

Kehle Ordusu’nun destanıdır bu (Kehle : Bit 9)

Dinle candandan Vasfi hali bitlerin.

Felek kesesinden bir gün aparmış

Çekilmiyor derdi deli bitlerin.

Kafir Urus, etmiş İslam’ı bende (Urus –Rus )

Koymadı er kişi  Kars, Kağızman’da

Çalıştırır şoşta, yolda her yanda

Açıldı hoş bahtı falı bitlerin

Çevirdiler ırgatların yanların

Karınca tek sardı giribanların

İlikten damardan emdi kanların

Uzandı kuyruğu ölü bitlerin

Yaktı bir canı leyl ile Nehar ( leyl ü nehâr: Gece ve gündüz)

Dalımdan aşağı su gibi akar

Koltuğumdan girer, boynumdan çıkar

Her yana plandır yolu bitlerin

Bir yere cem olduk İslam fahlesi (amale)

Olduk ocak yakmaz  müflis mahallesi (Muflis : iflas etmiş)

Kimi kara kara camış kehlesi

Kimi ince, ince beli bitlerin

Kendine bir yer yonga buldu  her uşak

Kaşınmadan mecal yok ki konuşak

Sirkeler büyüdü oldu yavuşak

Günden güne artar dölü bitlerin

Yaktız bu canımı vay garip kuşlar

Yataktan yatağa yolları işler

Karınca tek gezer yılan tek dişler

Akrepten beterdir mili bitlerin.

Kimseler görmedi böyle bir hikmet

Saldatlardan beter verirler zahmet ( Saldat  Rus askeri)

Hasımı sabun imiş su ile avrat

Onunçün uzundur  dili bitlerin

Nerde ataş yansa sürer tütüne

Cem olurlar yatakların altına

Zalimler kanıktı insan etine

Dönüptür kütüğe dalı bitlerin

Gezdikçe ayağı dikene benzer

İnsanın ömrünü sökene benzer

Yedi yıl sıtma çekene benzer

Her kime dokunsa  yeli bitlerin

Urusun başına belalar yağa

Zulümü işledi taş ile dağa

Niçe bin yiğidi saldı toprağa

Ünü aştı Rüstem  Zal’i bitlerin

Sarartılar SEZAYİ’nin gül rengin

Kaşınmadan yiyebilmez çömleğin

Ekleder etini,sarar gömleğin

Kime yetişse eli bitlerin                       

Kars’ta ki mekanları dili olsa da  burada çalışan esir Türkler’in duvardaki  feryatlarını duyardınız.

Şimdi soruyorum : Para bizim, işçi bizim, toprak bizim.

Sahi Kars’ı kim inşa etmiş?

Eskiden Kars mı varmış diyorlar…

Fotoğrafı incelerseniz henüz Atatürk Caddesi yok…

Kazım Paşa Caddesi yok…

Şimdi halkın 29 dediği askeri alandaki yapıları Ruslar yapmış diyorlar ; peki Rus Kars’ı işgal etmeden önce  Mecidiye Kışlası var.

Ruslar geldikten sonra ilaveler yapmışlardır. Havariler Kilisesi önünde 1882 yılında yapılan Çan Kulesi yok. 1890 yılında Ruslar tarafından sökülen Kars Kalesi’nin dış surları olan çifte sur ayakta demek ki bir Kars varmış.

Yıldırım ÖZTÜRKKAN